Τὸ παρὸν ἄρθρο ἀπὸ τὸν Ντμίτρι Μεντβέντεφ, δημοσιεύθη 2 Νοεμβρίου 2023, λίγο πρὶν τὴν ρωσσικὴ ἑορτὴ τῆς Ἡμέρας Ἐθνικῆς Ἑνότητας, 4 Νοεμβρίου. Ἡ ἡμερομηνία ἀφορᾶ ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα γεγονότα τῆς ἱστορίας τοῦ ρωσσικοῦ κράτους: τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μόσχας ἀπὸ τοὺς Πολωνοὺς εἰσβολεῖς, ἀπὸ τὴν πολιτοφυλακή (Zemstvo) το 1612.

Ὁ Μεντβέντεφ σὲ ἕνα ἐκτενὲς πόνημα πραγματεύεται τὶς ἱστορικὲς ρίζες τῶν δύσκολων σχέσεων τῆς Ρωσσίας μὲ τὴν Πολωνία καὶ τὴν ταραχώδη πορεία τους. Ἡ ἔμφαση μὲ ἔντονους χαρακτῆρες σὲ σημεῖα τοῦ κειμένου εἶναι δική μας.

«Ρωσσία καὶ Πολωνία: Σημειώσεις γιὰ τὶς 4 Νοεμβρίου»

Πολωνία: μεγαλομανία, σύμπλεγμα κατωτερότητας καὶ φανταστικοὶ πόνοι μιᾶς ἀποτυχημένης αὐτοκρατορίας

Ἄρθρο τοῦ Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ἀντιπρόεδρου τοῦ ρωσσικοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας, 2 Νοεμβρίου 2023.
Ἀρχειοθετημένο ἐπίσης ἐδῶ.

Ἡ Πολωνία, ὑπὸ τὴν «ὀμπρέλλα» τοῦ ΝΑΤΟ καὶ τῆς ΕΕ, ἐπιδιώκει νὰ ἑδραιώσῃ τὸν ἔλεγχο τῶν κρατῶν ποὺ βρίσκονται μεταξὺ τῆς Βαρσοβίας καὶ τῆς Μόσχας, ἐπισημαίνει ὁ Ντμίτρι Μεντβέντεφ.

Τὸ Σάββατο, ἡ Ρωσσία θὰ ἑορτάσει τὴν Ἡμέρα Ἐθνικῆς Ἑνότητας. Ἡ ἡμερομηνία εἶναι ἀφιερωμένη σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα γεγονότα στὴν ἱστορία τοῦ ρωσσικοῦ κράτους – τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μόσχας ἀπὸ τοὺς Πολωνοὺς εἰσβολεῖς, ἀπὸ τὴν πολιτοφυλακὴ (Zemstvo) τὸ 1612. Τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς, ὁ ἀντιπρόεδρος τοῦ ρωσσικοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας Ντμίτρι Μεντβέντεφ περιέγραψε τὶς ἱστορικὲς ρίζες τῶν δύσκολων σχέσεων τῆς χώρας μας μὲ τὸν δυτικό της γείτονα.

Ἀμέσως μετὰ τὴν ἔναρξη τῆς εἰδικῆς στρατιωτικῆς ἐπιχείρησης τῆς Ρωσσίας στὴν Οὐκρανία τὸν Φεβρουάριο τοῦ 2022, ἡ Πολωνία ἔγινε ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ φανατικὰ μέλη τοῦ ΝΑΤΟ καὶ τῆς ΕΕ, τασσόμενη ὑπὲρ τῆς πλήρους ὑποστήριξης τοῦ αἱμοσταγοῦς καθεστῶτος τοῦ Κιέβου καὶ τῆς σκληρῆς ἀντιπαράθεσης μὲ τὴν χώρα μας. Ἡ Βαρσοβία κατέβαλλε καὶ καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες γιὰ τὴν ἐμβάθυνση τῆς οὐκρανικῆς κρίσης, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ κέντρο τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς νὰ ἔχει πλέον μετατοπισθεῖ στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Μέσα σὲ λίγους μόνο μῆνες, ἡ ἐκτροχιασμένη Πολωνία, ἔγινε κράτος πρώτης γραμμῆς καὶ ἡ σημασία της ὡς περιφερειακοῦ ἀντιπάλου τῆς Ρωσσίας αὐξήθηκε σημαντικά.

Ἡ ἀπροκάλυπτη πολωνικὴ ρωσσοφοβία ἔχει ἐδῶ καὶ καιρὸ σχεδὸν θάψει τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν χωρῶν μας. Ἔχω γράψει γι’ αὐτὸ πολλὲς φορές. Ἀλλὰ ἡ ἐνεργὸς συμμετοχὴ τῆς Βαρσοβίας στὴν διατήρηση τοῦ ἑτοιμοθάνατου καθεστῶτος στὸ Κίεβο μὲ κάθε κόστος δὲν ὀφείλεται μόνο στὴν κατάπτυστη ρωσσοφοβία. Εἶναι βαθιὰ ριζωμένη στὸ μυαλὸ τῶν πολωνικῶν ἐλὶτ καὶ τῆς πολωνικῆς κοινωνίας ἐδῶ καὶ πολὺ καιρό, ἂν ὄχι ἀνέκαθεν. Χρησιμοποιῶντας τὴν οὐκρανικὴ σύγκρουση ὡς ἐπιχείρηση συγκάλυψης, ἡ Πολωνία συνεχίζει τὸν μακραίωνο ἀγώνα της γιὰ μία ἀπὸ τὶς κορυφαῖες θέσεις στὴν Εὐρώπη καὶ τὸ σύστημα τῆς συλλογικῆς Δύσης. Στόχος της εἶναι νὰ ἀποκομίσῃ συγκεκριμένους καρποὺς ἐκ τῆς ἐπιθετικῆς γεωπολιτικῆς της στρατηγικῆς, ἀκόμη καὶ μὲ κόστος μοιραῖες συνέπειες γιὰ τοὺς γείτονες τῆς Πολωνίας, ἀκόμη καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν Πολωνία.

Οἱ προσδοκίες αὐτὲς θὰ παραμείνουν ἀμετάβλητες μετὰ τὰ ἀποτελέσματα τῶν πρόσφατων βουλευτικῶν ἐκλογῶν ποὺ διεξήχθησαν στὴν χώρα. Τὰ κόμματα τῆς ἀντιπολίτευσης, τὰ ὁποῖα μαζὶ διαθέτουν τὴν πλειοψηφία τῶν ψήφων καὶ θὰ μποροῦσαν νὰ σχηματίσουν κυβερνητικὸ συνασπισμό, δηλώνουν τὴν ὑποστήριξή τους στὴν Οὐκρανία καὶ ἐλάχιστα διαφέρουν στὰ οὐσιώδη ἀπὸ τὸ ρωσσοφοβικὸ κόμμα Νόμος καὶ Δικαιοσύνη, τὸ ὁποῖο ἦρθε πρῶτο στὶς δημοσκοπήσεις. Ἄλλωστε, πρέπει ἀκόμη νὰ σχηματίσουν αὐτὸν τὸν συνασπισμό. Ἴσως κάτι νὰ ἀλλάξῃ στὴν ἐσωτερικὴ πολιτικὴ τῆς Πολωνίας καὶ στὶς σημαντικὰ χαλαρωμένες σχέσεις της μὲ τὶς εὐρωπαικὲς χῶρες, ἀλλὰ ἡ πορεία τοῦ ἐδαφικοῦ ρεβανσισμοῦ, τοῦ ὁποίου ὁ διακαὴς πόθος κατατρῶει τοὺς σύγχρονους Πολωνούς, θὰ παραμείνει ἡ ἴδια.

Ὁ βασιλιὰς Μπόλεσλαβ Α′ ὁ Γενναῖος κατὰ τὴν κατάληψη τοῦ Κιέβου τὸν Σεπτέμβριο 1018. Χαρακτικὴ τοῦ 1855.

Ἐξακολουθῶντας νὰ ἐκτοξεύῃ ρυπαρὲς καὶ κατάπτυστες δηλώσεις, ὁ σημερινὸς πρόεδρος τῆς Πολωνίας, τὸ ἐπώνυμο τοῦ ὁποίου δὲν ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ, ἔχασε τελικὰ τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπό του καὶ ἀποκάλεσε “γουρούνια” τοὺς κατοίκους τῆς χώρας του ποὺ συμμετεῖχαν στὶς ἐκλογὲς κατὰ τὴν περίοδο τῆς Πολωνικῆς Λαϊκῆς Δημοκρατίας. Ἐν ἀντιθέσει μὲ τὸ σοσιαλιστικὸ παρελθόν, ἡ Πολωνία ἔχει τώρα “φανταστικὲς οὐρὲς στὰ ἐκλογικὰ κέντρα μέχρι ἀργὰ τὸ βράδυ”. Ἔχοντας ἐμμονὴ μὲ τὶς ἰδέες τῆς ἀναβίωσης τῆς πολωνικῆς αὐτοκρατορίας, αὐτὸς ὁ Μανκοῦρτ δήλωσε ἀνοιχτὰ τὴν ἀνάγκη «νὰ οἰκοδομήσουμε ἐδῶ, στὸ δικό μας μέρος τῆς Εὐρώπης, μία μεγάλη κοινότητα, τὴν δύναμη τῆς ὁποίας μας διδάσκει ἡ ἱστορία μας».

Ἀναφερόμενος σὲ αὐτὴ τὴν περιβόητη “ἱστορικὴ δύναμη”, δὲν μιλάει φυσικὰ γιὰ τὰ “συμπατριωτικὰ γουρούνια” τῆς σοσιαλιστικῆς ἐποχῆς, ἀλλὰ γιὰ τὴν Πολωνική-Λιθουανικὴ Κοινοπολιτεία ^α, ἡ ὁποία κατέρρευσε στὰ τέλη τοῦ 18^ου αἰώνα καὶ ἦταν ἕνα τεράστιο κράτος μὲ ἔκταση μεγαλύτερη ἀπὸ 700.000 τετραγωνικὰ χιλιόμετρα. Τὸ φάντασμα ἐκείνης τῆς ἐξουσίας στοιχειῶνει ἀκόμη τοὺς Πολωνοὺς κυβερνῆτες, οἱ ὁποῖοι στριμώχνονται μέσα στὰ σημερινὰ σύνορα, ἂν καὶ εἶναι ἀρκετὰ μεγάλα γιὰ τὰ εὐρωπαϊκὰ δεδομένα. Ἐξ οὖ καὶ οἱ ὄχι λιγότερο θορυβώδεις δηλώσεις γιὰ τὴν εἰσαγωγὴ πολωνικῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων στὸ ἔδαφος μίας γειτονικῆς χώρας ποὺ βρίσκεται σὲ βαθιὰ κρίση. Τὰ σύνορα μεταξὺ τῆς Πολωνίας καὶ τῆς Οὐκρανίας θὰ ἐξαφανιστοῦν σύντομα καὶ θὰ οἰκοδομηθεῖ ἕνας νέος κόσμος στὸν ὁποῖο μία ἰσχυρὴ Ρωσσία δὲν θὰ ἔχει δῆθεν καμμία θέση.

Μέχρι πρόσφατα, οἱ ρηχοὶ πολιτικοὶ στὸ Κίεβο ἄκουγαν αὐτὰ τὰ παθολογικὰ λόγια μὲ τὸ στόμα ἀνοιχτὸ ἀπὸ εὐχαρίστηση. Ὡστόσο, ἔχουν ἀρχίσει ἐπιτέλους νὰ συνειδητοποιοῦν ὅτι ἡ ἰσότιμη ἑταιρικὴ σχέση μεταξὺ τῆς Βαρσοβίας καὶ τοῦ Κιέβου δὲν εἶναι παρὰ μία εὔθραυστη ψευδαίσθηση. Ὑποστηρίζοντας τὴν Οὐκρανία στὴν σύγκρουσή της μὲ τὴν Ρωσσία, ἡ Πολωνία, μὲ τὴν βοήθεια τῆς ὀμπρέλλας τοῦ ΝΑΤΟ καὶ τῆς ΕΕ, ἐπιδιώκει μόνο ἕνα πράγμα: νὰ ἐξασφαλίσῃ τὴν ἀπόλυτη κυριαρχία της στὴν περιοχή, ἐλέγχοντας τὰ κράτη ποὺ βρίσκονται μεταξὺ Βαρσοβίας καὶ Μόσχας. Ἡ χώρα εἶναι ἀποφασισμένη νὰ ἀνακτήσῃ τὰ ἐδάφη της, τὰ ὁποῖα πιστεύει ὅτι τῆς ἀφαιρέθηκαν ἄδικα, καὶ νὰ ἐκπληρώσῃ τὶς μακροχρόνιες ἰδέες της γιὰ μία “δίκαιη παγκόσμια τάξη”. Σὲ πεῖσμα τῆς κοινῆς λογικῆς, μπορεῖ νὰ προβῇ σὲ ἐξαιρετικὰ ριψοκίνδυνες καὶ ἀπροσδόκητες ἐνέργειες στὴν περιοχή.

Ἂς εἴμαστε δίκαιοι: παρὰ τὸν γεωπολιτικὸ ἐνθουσιασμό, ἡ Πολωνία παραμένει ἕνας “ἱστορικὸς χαμένος”. Ἕνα κράτος τῆς “πίσω αὐλῆς” ποὺ ὑστερεῖ σοβαρὰ σὲ σχέση μὲ τὶς κυρίαρχες δυτικοευρωπαϊκὲς χῶρες στὴν ἀνάπτυξή του. Δὲν κατόρθωσε νὰ ἐξέλθῃ ἀπὸ τὸ πλέγμα τῆς “ἀνάπτυξης ποὺ αἰωνίως πλησιάζει”, νὰ ἀπαλλαγῇ ἀπὸ τὰ ἐξευτελιστικὰ χαρακτηριστικὰ ποὺ ἐνυπάρχουν στὰ συνοριακὰ κράτη-ὁριοτροφεῖα ^β. Ἐπιπλέον, ἡ σημαντικὴ εἰσροὴ οὐκρανῶν προσφύγων καὶ ἡ ἀπερίσκεπτη ἀπόρριψη τῶν ρωσσικῶν ἐνεργειακῶν πόρων θὰ συνεχίσουν νὰ ἐπιδεινώνουν τὴν κοινωνικοοικονομική της κατάσταση καὶ νὰ πλήττουν τὶς τσέπες ἑκατομμυρίων ἁπλῶν Πολωνῶν.

Γνωρίζοντας τὸ καλὰ αὐτό, ἡ πολωνικὴ ἡγεσία κατέφυγε γιὰ ἄλλη μία φορὰ στὸ δοκιμασμένο καὶ ἐπιτυχημένο μέσο τῆς ἀπόσπασης τῆς προσοχῆς τῆς κοινωνίας ἀπὸ τὰ τρέχοντα προβλήματα καὶ τῆς ἔμπνευσής της γιὰ μυθικὰ ἐπιτεύγματα. Τὸ φάρμακο αὐτὸ εἶναι ἕνα ἐπικίνδυνο μεῖγμα στενόμυαλου ἐθνικισμοῦ καὶ ἀδυσώπητης ρωσσοφοβίας. Ἡ πολωνικὴ ἄρχουσα τάξη δὲν μπορεῖ νὰ σκεφθῇ κάτι καινούργιο γιὰ νὰ καλύψῃ τὴν κατωτερότητα τῆς χώρας της καὶ τὰ ἀβίωτα ἱστορικά της παράπονα, οὔτε θέλει νὰ τὸ κάνῃ. Τὸ μέλλον τῆς κρατικῆς ὑπόστασης τῆς Πολωνίας ρίχνεται γιὰ ἄλλη μία φορὰ ἀπερίσκεπτα στὸν βωμὸ τῆς πολιτικῆς χειραγώγησης. Ὡστόσο, ἡ ἱστορία δὲν δίνει καμία ἐγγύηση ὅτι ἡ Πολωνία θὰ ἐξέλθει νικήτρια ἀπὸ τὴν σύγκρουση ποὺ πυροδότησε μὲ δικές της προσπάθειες. Εἰδικὰ ἐὰν ἀποφασίσῃ νὰ ξεκινήσῃ ξανὰ ἐκστρατεία ἐναντίον τῆς Ρωσσίας.

Οἱ σχέσεις μας μὲ τὴν Πολωνία δὲν ἦταν ποτὲ ἁπλὲς καὶ ἀδιατάρακτες. Ἀλλὰ ἂν στὴν ἐποχὴ τοῦ Ρουρίκοβιτς καὶ τῆς πρώτης πολωνικῆς ἡγετικῆς δυναστείας τῶν Πιὰστ ἦταν δυνατὴ ἡ εἰρηνικὴ συνύπαρξη μέχρι τὴν σύναψη δυναστικῶν γάμων, τότε μὲ τὴν ἐμφάνιση στὸν πολωνικὸ θρόνο τῆς δυναστείας τῶν Γιαγκελλόνων, ἀναπτύχθηκε μία ἔνοπλη ἀντιπαράθεση αἰώνων γιὰ τὴν κληρονομιὰ τῆς Κιεβανῆς Ρωσσίας ^γ.  Ἡ Πολωνία ἐπεδίωξε νὰ ἀκολουθήσῃ μία ἐπιθετικὴ κατακτητικὴ πολιτικὴ βασισμένη στὸν Καθολικὸ προσηλυτισμό. Τοποθετήθηκε ὡς προκεχωρημένο φυλάκιο ὄλου τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ στὴν Ἀνατολή, τὸ ὁποῖο ἀπειλοῦνταν συνεχῶς. Ἤδη ἀπὸ τὸν δέκατο ἕκτο αἰώνα, κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰβᾶν τοῦ Τρομεροῦ, οἱ Πολωνοὶ ἄρχισαν νὰ τρομάζουν τὴν Δυτικὴ Εὐρώπη μὲ προπαγανδιστικὰ φυλλάδια στὰ λατινικὰ μὲ τὴν μυθολογία μίας “ἄγριας” καὶ “ἐπιθετικῆς” Ρωσσίας, ἡ ὁποία εἶναι γνωστὴ ἀκόμη καὶ σήμερα. Ἂν συγκρίνουμε αὐτὰ τὰ κείμενα πρὶν ἀπὸ 450 χρόνια μὲ τὶς σημερινὲς ὁμιλίες τοῦ Πολωνοῦ προέδρου καὶ τοῦ πρωθυπουργοῦ, θὰ διαπιστώσουμε πολλὲς ὁμοιότητες.

Τσάρος Ἰβᾶν ὁ Τρομερὸς στὴν πολωνική-γερμανικὴ προπαγάνδα κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἐκστρατείας τοῦ Πολωνοῦ βασιλιᾶ Στέφανου Μπάτορυ στὸ Πσκὸφ (1581 – 1582) – Ρωσσικὴ Χριστιανικὴ Ἀνθρωπιστικὴ Ἀκαδημία, 2021

Τὰ ψεύδη γιὰ λόγους προπαγάνδας δὲν ἦταν σὲ καμμία περίπτωση πάντα τὸ κύριο μέσο καταπολέμησης τοῦ κράτους μας. Στοὺς 11 αἰῶνες τῆς ἱστορίας της, ἡ Πολωνία ἔχει συχνὰ προτιμήσει νὰ ἐπιλύῃ τὰ προβλήματα μὲ τοὺς γείτονές της μὲ στρατιωτικὴ βία, ὅπως ἡ βάρβαρη συμπεριφορὰ τῶν Πολωνῶν στὴν Μόσχα καὶ τὸ Κρεμλίνο κατὰ τὴν περίοδο τῶν Ταραχῶν στὶς ἀρχὲς τοῦ 17^ου αἰώνα. Ἀπὸ τὸ 960 ἕως τὸ 1795, οἱ Πολωνοὶ ἔλαβαν μέρος σὲ περίπου 247 διεθνεῖς συγκρούσεις, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι ἔπρεπε νὰ πηγαίνουν σὲ πόλεμο περίπου μία φορὰ κάθε τρία χρόνια. Ἡ Πολωνία διατήρησε τὴν ἴδια δυναμικὴ κατὰ τὴν μεσοπολεμικὴ περίοδο 1918 – 1939, ἐμπλεκόμενη σὲ τουλάχιστον ἑπτὰ ἔνοπλες συγκρούσεις στὰ σύνορά της.

Παρὰ τὴν ἐξωτερικὴ προσήλωση στὶς “πεφωτισμένες” εὐρωπαϊκὲς ἀξίες, ἡ πολωνικὴ κοινωνία ἀντιλαμβανόταν τὴν ἀνατολικὴ ἐπεκτατικὴ πολιτικὴ ὡς φυσιολογικὴ καὶ μάλιστα ἀξιέπαινη. Ὅπως ἔγραψε ὁ Α.Ι. Σολζενίτσιν, «οἱ Πολωνοὶ ἐμφάνιζαν τοὺς ἑαυτοὺς τοὺς ὡς τὸν ἐκλεκτὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ, ἕνα προπύργιο τοῦ Χριστιανισμοῦ, μὲ καθῆκον νὰ διαδώσουν τὸν ἀληθινὸ Χριστιανισμὸ στοὺς “ἡμιπαγανιστές” – τοὺς Ὀρθόδοξους, στὴν ἄγρια Μοσχοβία» ¹. Ὁ Πολωνὸς βραβευθεῖς μὲ τὸ Νόμπελ Λογοτεχνίας τοῦ 1980, Τσέσλαβ Μίλος, τόνισε μὲ κυνικὴ εἰλικρίνεια: «Κατὰ τοὺς XVI – XVII αἰῶνες, ἡ πολωνικὴ γλώσσα – ἡ γλώσσα τῶν κυρίων, τῶν φωτισμένων ἐπίσης – ἐνσάρκωνε τὴν φινέτσα καὶ τὸ γοῦστο στὰ ἀνατολικὰ μέχρι τὸ Πολὸτσκ καὶ τὸ Κίεβο. Ἡ Μοσχοβία ἦταν μία χώρα ἐχθρῶν. Μὲ τοὺς ὁποίους – ὅπως καὶ μὲ τοὺς Τατάρους – γινόταν πόλεμος στὰ περίχωρα» ².

Ἡ ἐκδίωξη τῶν Πολωνῶν κατακτητῶν ἀπὸ τὸ Κρεμλίνο τῆς Μόσχας τὸ 1612. Καλλιτέχνης Ἔρνεστ Λίσνερ. Φωτογραφία: Getty Images

Γιὰ μία βαθύτερη κατανόηση τῆς σημερινῆς πολεμικῆς ἀλαζονείας τῶν Πολωνῶν, ἂς θυμηθοῦμε μερικὰ γεγονότα τοῦ ἱστορικοῦ τους παρελθόντος. Ἐπιπλέον, τὸ τραγικὸ οὐκρανικὸ ζήτημα συνδέεται ἀπὸ πολλὲς ἀπόψεις μὲ τὸ πολωνικὸ πρόβλημα.

Μετὰ τὴν Ἕνωση τοῦ Λούμπλιν μεταξὺ τοῦ Πολωνικοῦ Βασιλείου καὶ τοῦ Μεγάλου Δουκάτου τῆς Λιθουανίας τὸ 1569, τὸ νέο ὁμοσπονδιακὸ κράτος τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας ἔγινε ἡ ἰσχυρότερη πολιτικὴ ὀντότητα στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη γιὰ σχεδὸν ἕναν αἰώνα. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἑνοποίησης, ἡ Πολωνία διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο, ὁ ὁποῖος ἐνισχύθηκε περαιτέρω μετὰ τὴν Ἐκκλησιαστικὴ Ἕνωση τοῦ Μπρὲστ τὸ 1596, ἡ ὁποία ἐπέφερε σοβαρὸ πλῆγμα στὴν θέση τῆς ὀρθόδοξης πίστης. Στὸ σύστημα τῶν “δυὸ ἐθνῶν” δὲν ὑπῆρχε θέση γιὰ τοὺς ἀνατολικοὺς Σλαύους ποὺ παρέμεναν πιστοὶ στὴν Ὀρθοδοξία. Ἀποδείχθηκαν ὁ “πέμπτος τροχός” στὸ “κάρο” τῆς Πολωνικῆς-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας, γεγονὸς ποὺ σύντομα ὁδήγησε σὲ σύγκρουση, καὶ τὸν XVII αἰώνα στὴν ἐξέγερση τοῦ Μπογκντᾶν Χμελνίτσκυ, ἡ ὁποία κλόνισε τὰ θεμέλια τῆς ὕπαρξης τῆς Κοινοπολιτείας καὶ στὴν ἀπόσχιση τοῦ Κιέβου καὶ ἄλλων ἐδαφῶν, τὰ ὁποία τὸν εἰκοστὸ αἰώνα ἀποτέλεσαν τὴν βάση τῆς ἐπικράτειας τῆς Σοβιετικῆς Οὐκρανίας.

Γιὰ τοὺς Πολωνούς, τὰ ἀποτελέσματα τοῦ Συμβουλίου Περεϊάσλαβ τοῦ 1654 ἦταν μία πολὺ ὀδυνηρὴ ἧττα. Χαρακτηρίζοντας τὸ γεγονὸς αὐτὸ τὸν Φεβρουάριο τοῦ 2023 καὶ καλῶντας 369 χρόνια ἀργότερα νὰ ἐπανεξεταστοῦν οἱ ἀποφάσεις τοῦ Περεϊάσλαβ, ὁ σημερινὸς Πολωνὸς πρόεδρος εἶπε μὲ ἐξορθολογισμὸ ὅτι τότε «οἱ δρόμοι τῶν Οὐκρανῶν καὶ τῶν Πολωνῶν χώρισαν». Φυσικά, δὲν ἀνέφερε τὴν πραγματικὴ αἰτία αὐτοῦ ποὺ συνέβη. Οἱ δρόμοι αὐτοὶ δὲν χώρισαν ἀμέσως καὶ ὄχι ὡς ἀποτέλεσμα τῆς αὐτοκυβέρνησης τοῦ ἀταμάνου Χμελνίτσκυ. Οἱ κάτοικοι τῶν οὐκρανικῶν ἐδαφῶν εἶχαν κουραστεῖ ἀπὸ τὴν συνεχὴ κακοποίηση ἀπὸ τοὺς Πολωνοὺς μεγιστάνες καὶ εὐγενεῖς, οἱ ὁποῖοι ἔπνιγαν στὸ αἷμα κάθε προσπάθεια ἀντίστασης στὸν διωγμὸ τῆς ὀρθόδοξης πίστης καὶ στὴν οἰκονομικὴ ἐπέκταση. Ἀλλά, φυσικά, οἱ σύγχρονες πολωνικὲς ἐλὶτ ἑρμηνεύουν τὴν ἱστορία τοῦ “οὐκρανικοῦ ζητήματος” μὲ ἐντελῶς διαφορετικὸ τρόπο, ἐπιδιώκοντας νὰ τὴν χρησιμοποιήσουν γιὰ τὰ δικά τους, πολὺ ἀδίστακτα πολιτικὰ συμφέροντα.

 «Γιὰ πάντα μὲ τὴν Μόσχα, γιὰ πάντα μὲ τὸν ρωσσικὸ λαό». Μ. Χμέλκο, 1951. Ὁ βραβευμένος μὲ τὸ βραβεῖο Στάλιν Μιχαὴλ Χμέλκο ζωγράφισε ἕναν πίνακα γιὰ τὴν 300η ἐπέτειο τῆς ἐπανένωσης τῆς Οὐκρανίας μὲ τὴν Ρωσσία. Ὁ καλλιτέχνης ἀπεικόνισε τὸ ἀποκορύφωμα τῆς Ράντα τοῦ Περεϊάσλαβ (1654), κατὰ τὴν ὁποία οἱ Κοζάκοι τῆς Ζαπορόζια μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν ἀταμάνο Μπογκντᾶν Χμελνίτσκυ ἀποφάσισαν νὰ ἐπανενωθοῦν μὲ τὴν Ρωσσία καὶ νὰ ὑπαχθοῦν στὸν Τσάρο τῆς Μόσχας.

Οἱ πόλεμοι μὲ τὴν Τουρκία, ὁ Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος καὶ ἡ σουηδικὴ ἐπέμβαση ποὺ ἀκολούθησαν τὴν ἐπανένωση τῆς Ρωσσίας καὶ τῆς Οὐκρανίας, ἡ ἀκραία ἐπιδείνωση τῆς ἐσωτερικῆς πολιτικῆς κατάστασης στὸ κράτος, οἱ ἀτελείωτες ἴντριγκες τῶν μεγιστάνων καὶ τῶν εὐγενῶν, ἡ βασιλεία, ὁ ἀγώνας γιὰ τὸν θρόνο καὶ ἡ στρατιωτικὴ ἐπέμβαση τῆς Ρωσσίας ὁδήγησαν στὴν οὐσιαστικὴ καταστροφὴ τῶν πολιτικῶν καὶ διοικητικῶν δομῶν τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας. Τὸ διεθνὲς κύρος της ἔπεσε κατακόρυφα καὶ οἱ δυνατότητες τῆς πολωνικῆς διπλωματίας νὰ διαδραματίσῃ σημαντικὸ ρόλο στὶς εὐρωπαϊκὲς ὑποθέσεις ἐλαχιστοποιήθηκαν. Ὁ βασιλιὰς Γιὰν Σομπιέσκι, ὁ ὁποῖος τὸ 1683 κέρδισε μία λαμπρὴ νίκη ἐπὶ τῶν Τούρκων στὴν Βιέννη, ἔγινε “ὁ τελευταῖος τῶν Μοϊκανῶν”. Ὁ διάσημος Πολωνὸς ἱστορικὸς καὶ πολιτικὸς τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, Στανισλὰβ ‘Κὰτ’ Μακίεβιτς τόνισε σωστὰ ὅτι τὸν 18^ο αἰώνα «ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Σομπιέσκι ἡ Πολωνία δὲν ἔχει κερδίσει οὔτε μία στρατιωτικὴ νίκη» ³. Καὶ ὁ διάσημος Ρῶσσος ἱστορικὸς Βασίλι Ὀ. Κλιουτσέβσκυ ἔγραψε γιὰ τὶς σοβαρότατες συνέπειες αὐτῆς τῆς στρατιωτικῆς ἀδυναμίας: «Μία ἐξαντλημένη … Πολωνία ἔπαψε νὰ φαίνεται ἐπικίνδυνη» ⁴.

Ὅλα αὐτὰ στὰ τέλη τοῦ 18^ου αἰώνα ὁδήγησαν στὴν ἀναπόφευκτη διαίρεση τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας μεταξὺ τῶν τριῶν μεγαλύτερων γειτονικῶν δυνάμεων. Ἡ Πρωσσία ἔλαβε τὸ 20% τῆς ἐπικράτειας μὲ τὸ 23% τοῦ πληθυσμοῦ τῆς πρώην Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας, ἡ Αὐστριακὴ Αὐτοκρατορία ἔλαβε τὸ 18% τῆς ἐπικράτειας μὲ τὸ 32% τοῦ πληθυσμοῦ καὶ ἡ Ρωσσικὴ Αὐτοκρατορία ἔλαβε περίπου τὸ 62% τῆς ἐπικράτειας μὲ τὸ 45% τοῦ πληθυσμοῦ. Μέρος τῶν ἐθνοτικὰ πολωνικῶν ἐδαφῶν ἔγινε μέρος τῆς Πρωσσίας. Ἡ ἐθνοτικὴ σύνθεση τῶν ἐδαφῶν ποὺ ἔγιναν κτήσεις τῆς Αὐστριακῆς Αὐτοκρατορίας ἦταν ἑτερογενὴς καὶ περιλάμβανε κυρίως πολωνικὰ καὶ οὐκρανικὰ ἐδάφη.

Ἡ Ρωσσία δὲν κατέλαβε ἐθνικὰ πολωνικὰ ἐδάφη ὡς ἀποτέλεσμα τῶν διαιρέσεων. Κατέλαβε τὰ ἐδάφη ποὺ κατοικοῦνταν ἀπὸ ἀνατολικοὺς Σλαύους (τὰ σημερινὰ ἐδάφη τῆς Οὐκρανίας καὶ τῆς Λευκορωσσίας στὴν δεξιὰ πλευρά). Στὰ ἀνατολικὰ ἐδάφη τῆς πρώην Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας οἱ Πολωνοὶ ἀποτελοῦσαν μειονότητα – ἦταν παρόντες κυρίως μεταξὺ τῶν εὐγενῶν. Ἡ ἐπανένωση τῆς πλειονότητας τῶν οὐκρανικῶν καὶ ὅλων τῶν λευκορωσσικῶν ἐδαφῶν ἐντὸς τῆς Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας ἀνταποκρινόταν ἀντικειμενικὰ στὰ συμφέροντα τοῦ οὐκρανικοῦ καὶ τοῦ λευκορωσσικοῦ λαοῦ.

Εἶναι σημαντικὸ νὰ τονιστῇ ὅτι αὐτὴ ἡ ἐνσωμάτωση στὸν κοινὸ κρατικὸ χῶρο δὲν ἦταν μόνο ἀποτέλεσμα πολιτικῶν καὶ διπλωματικῶν ἀποφάσεων. Πραγματοποιήθηκε στὴν βάση τῆς κοινῆς πίστης, τῶν πολιτιστικῶν παραδόσεων καὶ τῆς γλωσσικῆς ἐγγύτητας. Ἡ οὐκρανικὴ κοζάκικη ἐλὶτ ἐπωφελήθηκε σημαντικὰ ἀπὸ τὴν ἔνταξή της στὴν Ρωσσία. Ἔλαβε τεράστια κτήματα καὶ τὴν εὐκαιρία νὰ συμμετέχῃ ἐνεργὰ στὶς κρατικὲς ὑποθέσεις – ἀρκεῖ νὰ θυμηθοῦμε τοὺς Ραζουμόφσκυ, τοὺς Κοτσουμπέϋ, τὸν καγγελλάριο τῆς Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας Ἀλεξάντρ Μπεζμπορόντκο, τοὺς στρατάρχες Ἀλεξάντρ Μπαριατίνσκυ καὶ Ἰβᾶν Πασκέβιτς. Ἡ ἰλιγγιώδης σταδιοδρομία τους θὰ ἦταν κατηγορηματικὰ ἀδύνατη γιὰ τοὺς ὀρθόδοξους κατοίκους τῶν οὐκρανικῶν ἐδαφῶν τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας.

Στὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 19^ου αἰώνα, οἱ συντηρητικοὶ ἱστορικοὶ τῆς σχολῆς τῆς Κρακοβίας, Γιόζεφ Σούισκι καὶ Μιχὰλ Μπομπρζίνσκι, ἔδωσαν μία σύντομη καὶ πολὺ προσβλητικὴ ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα τῆς πτώσης τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας: «Ἦταν δικό τους λάθος». Μία λεπτομερέστερη καὶ ἀρκετὰ λογικὴ ἐξήγηση μπορεῖ νὰ βρεθῇ στὸν ἐξέχοντα Ρῶσσο ἱστορικὸ Σεργκέι Σολοβιέφ: «Λόγω τῆς ἄσχημης μονόπλευρης ἀνάπτυξης μίας τάξης, λόγω τῆς ἐσωτερικῆς ἀταξίας, ἡ Πολωνία ἔχασε τὴν πολιτική της σημασία· ἡ ἀνεξαρτησία της ἦταν μόνον κατ’ όνομα καὶ γιὰ περισσότερο ἀπὸ ἕναν αἰώνα ὑπέφερε ἤδη ἀπὸ ἕναν ἐξουθενωτικὸ πυρετὸ ποὺ εἶχε ἐξαντλήσει τὶς δυνάμεις της» ⁵. Ὁ ‘Kὰτ’ Μακίεβιτς ἐκτίμησε ἀδίστακτα καὶ σωστὰ τοὺς λόγους τῶν διχοτομήσεων: "Στὴν χώρα μας τὸν 18^ο αἰώνα, ἡ κοινωνία διέλυσε ὅλους τους μηχανισμοὺς ποὺ διέπουν τὸ κράτος, φυσικά, κάτω ἀπὸ πατριωτικὲς κραυγές… Ἐδῶ κανεὶς δὲν ἀκούει κανέναν, οὔτε τὸν βασιλιά, οὔτε τὸ Κοινοβούλιο, οὔτε τὸ δικαστήριο. Ἐδῶ δὲν ὑπάρχει καμμία ἐξουσία, ἐπικρατεῖ ἡ ἀπόλυτη ἀναρχία» ⁶.

Ὡστόσο, ἡ πολωνικὴ κοινωνία ἀπέτυχε νὰ βγάλῃ τὰ σωστὰ συμπεράσματα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ συνέβη. Προτίμησε νὰ ἐπιρρίψῃ τὴν εὐθύνη γιὰ τὸ βαρὺ ἀδίκημα σὲ “ἐξωτερικὲς δυνάμεις”: Φρειδερίκος τῆς Πρωσσίας, Αἰκατερίνη Β′ καὶ Μαρία Θηρεσία τῆς Αὐστρίας. Ἡ δεύτερη διχοτόμηση τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας τὸ 1793, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πρώτη τὸ 1772, δὲν κύλησε τὸ ἴδιο ὁμαλά. Ἕνας νέος παράγοντας ἐμφανίστηκε στὴν κοινωνικὴ ζωὴ τῆς πολωνικῆς ἀριστοκρατίας – μία ὀξεία καὶ ὀδυνηρὰ εὐαίσθητη ἐθνικὴ συνείδηση. Ἡ ἐξέγερση τοῦ 1794, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Ταντέους Κοσιοῦσκο, ἦταν σαφὴς ἀπόδειξη αὐτοῦ τοῦ γεγονότος. Ὡστόσο, οἱ προσπάθειες αὐτὲς ἦταν καταδικασμένες σὲ ἀποτυχία. Ἕνας δύσκολος, ἀπελπιστικὸς γιὰ τοὺς ἐπαναστάτες ἔνοπλος ἀγώνας μὲ τὴν Ρωσσία καὶ τὴν Πρωσσία ταυτόχρονα κατέληξε μὲ τὴν πτώση τῆς Βαρσοβίας καὶ τὴν καταστολὴ τῆς ἐξέγερσης. Ἡ σημαντικότερη ὅμως συνέπεια τῆς ἀποτυχημένης ἐξέγερσης ἦταν ὅτι ἀποτέλεσε τὴν σημαντικότερη αἰτία γιὰ τὴν τρίτη καὶ τελικὴ διαίρεση τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας τὸ 1795, ἡ ὁποία ἐξασφάλισε στοὺς Πολωνοὺς ἕνα καθεστὼς χωρὶς κράτος γιὰ 123 χρόνια, μέχρι τὸ τέλος τοῦ Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Μετὰ τὴν ἐκκαθάριση τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας, οἱ τρεῖς αὐτοκρατορίες ἀκολούθησαν διαφορετικὲς πολιτικὲς ἀπέναντι στὸν γηγενῆ πληθυσμὸ τῶν ἐδαφῶν ποὺ τοὺς εἶχαν παραχωρηθεῖ ὡς ἀποτέλεσμα τῶν διαιρέσεων. Γιὰ παράδειγμα, ἡ Πρωσσία κατέφυγε σὲ αὐστηρὸ ἐκγερμανισμὸ μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς γερμανικοῦ στρώματος ἀγροτῶν καὶ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς γερμανικῆς γλώσσας στὰ σχολεῖα καὶ τὰ διοικητικὰ ἱδρύματα.

Ταυτόχρονα, οἱ ρωσσικὲς κυβερνήσεις τῆς Αἰκατερίνης Β′, τοῦ Παύλου Α′ καὶ τοῦ Ἀλεξάνδρου Ἀ′ δὲν καταδίωξαν τὴν γλῶσσα καὶ τὴν θρησκεία, οὔτε ἐπιδίωξαν νὰ ἀλλάξουν τὴν ἐθνοτικὴ σύνθεση τοῦ πληθυσμοῦ καὶ ὁ ἑνωτικὸς πληθυσμὸς ὁδηγήθηκε προσεκτικὰ καὶ σταδιακὰ στὴν Ὀρθοδοξία. Ὅλοι οἱ Πολωνοὶ εὐγενεῖς διατήρησαν τὰ προνόμιά τους. Καὶ ἂν στὴν Ρωσσία οἱ εὐγενεῖς δὲν ἀποτελοῦσαν ποτὲ περισσότερο ἀπὸ τὸ 3% τοῦ πληθυσμοῦ, στὴν Πολωνία τὸ ποσοστὸ αὐτὸ ἔφθανε μερικὲς φορὲς τὸ 10% καὶ σὲ ὁρισμένες ἐπαρχίες τὸ 15%. Ὡς ἀποτέλεσμα, μεταξὺ τῶν εὐγενῶν της Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας, οἱ Πολωνοὶ εὐγενεῖς ἀποτελοῦσαν τὰ 2/3 μετὰ τὸ 1795, τὸ 53% τὸ 1858  καὶ τὸ 40% τὸ 1897. Μετὰ ἀπὸ ἀτελείωτους πολέμους καὶ διαμάχες μεταξὺ τῶν εὐγενῶν, τὸ Βασίλειο τῆς Πολωνίας, τὸ ὁποῖο εἶχε λάβει τὴν μέγιστη δυνατὴ αὐτονομία στὸ πλαίσιο τῆς αὐτοκρατορίας Ρομανώφ, γνώρισε μία περίοδο εὐημερίας καὶ ταχείας ἀνάπτυξης τὸ 1815 – 1830. Κατὰ τὴν διάρκεια αὐτῆς τῆς περιόδου, ὁ πληθυσμός του αὐξήθηκε ἀπὸ 2,7 σὲ 4 ἑκατομμύρια καὶ τῆς Βαρσοβίας ἀπὸ 80 χιλιάδες σὲ 150 χιλιάδες.

Οἱ ἀρχὲς τῆς Ἁγίας Πετρούπολης εὐνόησαν τὴν ἀνάπτυξη τῆς ἐκπαίδευσης στὰ πολωνικά. Τὸ μεγαλύτερο πανεπιστήμιο στὴν Ρωσσικὴ Αὐτοκρατορία στὶς ἀρχὲς τοῦ 19^ου αἰώνα ἦταν τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Βίλνα, τὸ ὁποῖο δίδασκε κυρίως στὰ πολωνικά. Ἐκεῖ σπούδασε ὁ μεγαλύτερος Πολωνὸς ποιητὴς Ἄνταμ Μιτσκιέβιτς. Τὸ 1816 ἄνοιξε τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Βαρσοβίας στὴν πρωτεύουσα τοῦ Βασιλείου τῆς Πολωνίας. Ἀκόμα καὶ ὅταν ἡ πολωνικὴ πολιτικὴ τῆς Αὐτοκρατορίας αὐστηροποιήθηκε καὶ τὸ Βασίλειο τῆς Πολωνίας μετονομάστηκε σὲ περιοχὴ τῆς Πριγκιπονήσου, οἰκονομικὰ τὰ πολωνικὰ ἐδάφη τῆς Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας συνέχισαν νὰ ἀναπτύσσονται μὲ ἐπιτυχία. Ἡ βιομηχανία ἀναπτύχθηκε ραγδαία – γιὰ παράδειγμα, τὸ Λὸτζ μετατράπηκε ἀπὸ ἕνα μικρὸ χωριὸ σὲ μία τεράστια πόλη λόγω τῆς ἀνάπτυξης τῆς κλωστοϋφαντουργίας. Ἀπὸ τὸ 1815 ἕως τὸ 1915 ὁ πληθυσμὸς ἐδῶ αὐξήθηκε 600 (!) φορές, φτάνοντας τὶς 600 χιλιάδες.

 1944. Οἱ κάτοικοι τῆς κατεστραμμένης ἀπὸ τὸν πόλεμο πολωνικῆς πόλης Λὸτζ ὑποδέχονται τὰ σοβιετικὰ τεθωρακισμένα. Φωτογραφία: Getty Images

Ὁ πληθυσμὸς τῆς Βαρσοβίας ἦταν ἀκόμη μεγαλύτερος τὸ 1914 ὅπου ἦταν τότε μία σύγχρονη εὐρωπαϊκὴ πόλη μὲ ἀνεπτυγμένη ὑποδομή. “Ὑπεύθυνος” γι’ αὐτὸ ἦταν ὁ Ρῶσσος στρατηγὸς Σοκρὰτ Ἰβάνοβιτς Σταρινκιέβιτς, ὁ ἐπὶ μακρὸν δήμαρχος τῆς Βαρσοβίας ἀπὸ τὸ 1875 ἕως τὸ 1892. Κατάφερε νὰ διαλύσῃ τὸν μύθο ποὺ ἦταν δημοφιλὴς στὴν πολωνικὴ ἀριστοκρατία ὅτι οἱ Πολωνοὶ ἦταν πιὸ καλλιεργημένοι ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη Ρωσσικὴ Αὐτοκρατορία. Ὁ Σταρινκιέβιτς ἔφερε τὸν ἐκσυγχρονισμὸ στὸ ὑψηλότερο ἐπίπεδο στοὺς κατοίκους τῆς Βαρσοβίας. Στὴν μεγάλη πόλη, ὅπου ἀκόμη καὶ τὴν δεκαετία τοῦ 1870 δὲν ὑπῆρχε σύγχρονη ὕδρευση καὶ ἀποχέτευση, ἄρχισαν μεγαλεπήβολες κατασκευές.

Μέχρι τὸ 1890, στὴν Βαρσοβία εἶχαν τοποθετηθεῖ σχεδὸν 107 χιλιόμετρα ἀγωγῶν ὕδρευσης καὶ εἶχαν κατασκευασθεῖ περισσότερο ἀπὸ 42 χιλιόμετρα ἀποχετευτικῶν σηράγγων. Ἐμφανίστηκαν σύγχρονες ἐγκαταστάσεις ἐπεξεργασίας λυμάτων, ἕνας πύργος νεροῦ, μία ὑποδομὴ ὑδροληψίας στὸν Βιστούλα, ἱππήλατα τρὰμ καὶ χιλιάδες λαμπτῆρες δρόμων. Τὰ ἔργα ἐπιβλέπονταν προσωπικὰ ἀπὸ τὸν δήμαρχο, ὁ ὁποῖος ἦταν ἐπικεφαλῆς τῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν κατασκευὴ ἔργων ἀποχέτευσης καὶ ὕδρευσης τῆς πόλης τῆς Βαρσοβίας. Ὁ ἴδιος ὁ Ρῶσσος αὐτοκράτορας Ἀλέξανδρος Γ′ συμμετεῖχε προσωπικὰ στὴν χρηματοδότηση αὐτοῦ τοῦ πολὺ δαπανηροῦ ἔργου.

Μέχρι τὸ 1890, στὴν Βαρσοβία εἶχαν τοποθετηθεῖ σχεδὸν 107 χιλιόμετρα ἀγωγῶν ὕδρευσης. Φωτογραφία: Κόνραντ Μπράντλ/ fotopolska.eu

Ὡστόσο, ἡ πολωνικὴ κοινωνία, ἡ ὁποία δὲν ἔπαψε ποτὲ νὰ ὀνειρεύεται τὴν ἀνάκτηση τῶν χαμένων ἐδαφῶν της, ἔστρεψε τὴν αἰχμὴ τοῦ δόρατος τοῦ ἐθνικισμοῦ της κατὰ τῆς Ρωσσίας. Καὶ δὲν ἦταν μόνο ἐπειδὴ μετὰ τὴν ἧττα τοῦ Ναπολέοντα, στὶς κατακτήσεις τοῦ ὁποίου οἱ Πολωνοὶ εἶχαν ἐναποθέσει μεγάλες ἐλπίδες, ἔχασαν τὴν κρατική τους ὑπόσταση. Ναί, γιὰ σχεδὸν ἕναν αἰώνα τὰ πρώην σύνορα ποὺ χώριζαν Ρώσσους καὶ Πολωνούς, συμπεριλαμβανομένων τῶν ἐθνικῶν, ἐξαφανίστηκαν. Ἀλλὰ ἀνυπέρβλητα ἐμπόδια συνέχισαν νὰ ὑπάρχουν, τὰ ὁποῖα ἐξηγοῦνταν ἀπὸ βαθιὲς ἱστορικὲς διεργασίες.

Ἤδη ἀπὸ τὸν 16^ο αἰώνα, ἡ πολωνικὴ ἀριστοκρατία, ἡ ὁποία ἀποτελοῦσε ἀριθμητικὴ μειονότητα, θεωροῦσε ὅτι οἱ ὑψηλόβαθμοι Πολωνοὶ εὐγενεῖς ἀποτελοῦσαν ξεχωριστὸ καὶ μοναδικὸ ἔθνος. Ὑποτίθεται ὅτι προέρχονταν ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο λαὸ τῶν Σαρματῶν καὶ διέφεραν ἀπὸ τοὺς “κοινοὺς Σλαύους” καὶ τοὺς Λιθουανούς. Αὐτὸς ὁ μύθος ἦταν βαθιὰ ριζωμένος στὴν πολωνικὴ ἐθνικὴ συνείδηση καὶ ἀποτέλεσε τὴν βάση γιὰ τὸν πολωνικὸ μεσσιανισμὸ τῶν μέσων τοῦ 19^ου αἰώνα. Σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ δόγμα, ἡ Πολωνία ἐκλαμβανόταν ὡς “ὁ Ἰησοῦς, ποὺ κλήθηκε νὰ σώσῃ καὶ νὰ ἑνώσῃ τοὺς ἁμαρτωλούς” – δηλαδὴ τὰ ἄλλα ἔθνη τῆς Εὐρώπης, ὅπως ἔγραψε ὁ Ἄνταμ Μιτσκιέβιτς στὸ διάσημο ποίημά του Προπάτορες ^δ.

Αὐτὸς εἶναι σὲ μεγάλο βαθμὸ ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ ἰδέα τῆς σλαυικῆς ἐθνικῆς ἑνοποίησης στὴν βάση τῆς ἐθνικῆς, πολιτιστικῆς καὶ γλωσσικῆς ὁμοιότητας δὲν ὑλοποιήθηκε ποτὲ στὴν πράξη. Ἡ προσέγγιση πρὶν ἀπὸ τὴν πιθανὴ γερμανικὴ ἀπειλὴ δὲν πραγματοποιήθηκε σὲ κανένα ἀπὸ τὰ σλαυικὰ συνέδρια – στὴν Πράγα τὸ 1848 καὶ τὸ 1908, καθὼς καὶ στὴν Σόφια τὸ 1910. Ὅπως ἔγραψε ὁ πολωνικῆς καταγωγῆς Ἄγγλος μυθιστοριογράφος Τζόσεφ Κόνραντ, γεννημένος ὡς Γιόζεφ Κορζενιόφσκι, στὴν συλλογὴ τοῦ 1921 Σημειώσεις γιὰ τὴν Ζωὴ καὶ τὰ Γράμματα: «Δὲν ὑπάρχει τόσο μῖσος μεταξὺ τοῦ Πολωνισμοῦ καὶ τοῦ Σλαυισμοῦ ὅσο πλήρης καὶ ἀξεδιάλυτη ἀσυμβατότητα».

Ἡ ἰδέα τῆς σλαυικῆς ἑνότητας ἐρχόταν σὲ ἔντονη ἀντίθεση μὲ τὴν αἴσθηση ἀποκλειστικότητας καὶ ἀνωτερότητας ποὺ ἐξακολουθοῦσε νὰ βασανίζῃ τὸ πολωνικὸ ἔθνος. Ἕνας Πολωνὸς μετανάστης ἀπὸ τὴν ἐπαρχία τοῦ Κιέβου, ὁ Φραντσὶσκ Ντουχίνσκι, ὁ ὁποῖος τὸ 1858 – 1860 δημοσίευσε στὸ Παρίσι ἕνα βιβλίο μὲ τίτλο Θεμέλια της ἱστορίας τῆς Πολωνίας, ἄλλων σλαυικῶν χωρῶν καὶ τῆς Μόσχας, διακρίθηκε ἰδιαίτερα σὲ αὐτὸ τὸ πεδίο. Ἡ ρωσσοφοβία φέρεται ἐδῶ σὲ ἀκραῖο βαθμό: πολλὰ συμπεράσματα τοῦ δαιμονισμένου συγγραφέα συνάδουν μὲ τὸ παραλήρημα τῶν ἰδεολόγων τῆς ναζιστικῆς Γερμανίας. Τοὺς Μεγαλορῶσσους ὁ Ντουχίνσκι στὴν “τουρανικὴ θεωρία” του προτίμησε νὰ τοὺς ἀποκαλῇ ἀποκλειστικὰ “Μοσχαλίτες”, οἱ ὁποῖοι διαφέρουν ριζικὰ ἀπὸ τοὺς Ἄριους Πολωνοὺς ἀπὸ φυλετικὴ ἄποψη. Δὲν ὑπάρχει τίποτα τὸ σλαυικὸ στοὺς “Μοσχαλίτες”, τοὺς φορεῖς τοῦ ἀσιατισμοῦ καὶ τοὺς ἀρχικοὺς ἐχθροὺς τῶν Πολωνῶν· ἀκόμη καὶ ἡ γλῶσσα τους δὲν εἶναι σλαυικὴ καὶ ὁ τόπος αὐτοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι ἀποκλειστικὰ στὴν Ἀσία. Γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα, αὐτὴ ἡ “θεωρία”, ἡ ὁποία δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὴν ἐπιστήμη, θεωρήθηκε ὡς τὸ παραλήρημα ἑνὸς ριζοσπάστη μετανάστη, ἀλλὰ τὸν 21^ο αἰώνα, οἱ ἀπόψεις τοῦ Ντουχίνσκι ἔχουν ἀποκτήσει πολλοὺς ὀπαδούς, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἐντὸς τῶν σύγχρονων ἀρχῶν στὴν Βαρσοβία καὶ τὸ Κίεβο.

Οἱ φανταστικοὶ πόνοι γιὰ τὸ παλιὸ μεγαλεῖο καὶ τὴν ἀποτυχημένη αὐτοκρατορία προκάλεσαν ἀνεπιτυχεῖς πολωνικὲς ἐξεγέρσεις τὸ 1830 – 1831 καὶ τὸ 1863 – 1864. Παρὰ τὴν ἀποτυχία τους, στὸ γύρισμα τοῦ 19^ου καὶ τοῦ 20^οῦ αἰώνα ἄρχισαν νὰ διαδίδονται στοὺς πολωνικοὺς πολιτικοὺς κύκλους οἱ ἰδέες γιὰ τὴν ἀναβίωση τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας μὲ τὴν μορφὴ “ἀπὸ θάλασσα σὲ θάλασσα” (ἀπὸ τὴν Βαλτικὴ ἕως τὴν Μαύρη Θάλασσα). Ἡ κατάσταση ἐπιδεινώθηκε ἀπότομα μετὰ τὸν Νοέμβριο τοῦ 1918, ὅταν, ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου καὶ τῆς κατάρρευσης τῆς Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας, προέκυψε ἕνα κυρίαρχο πολωνικὸ κράτος – ἡ Δεύτερη Πολωνο-Λιθουανικὴ Κοινοπολιτεία. Ἡ περίοδος αὐτὴ εἶναι πολὺ ἐνδεικτικὴ τῆς σύγχρονης Πολωνίας.

Τὰ κράτη μας εἶχαν τὴν εὐκαιρία νὰ ξεκινήσουν τὶς σχέσεις μεταξύ τους μὲ μία καθαρὴ ἀρχή, ὅπως μαρτυροῦν ἀμερόληπτα τὰ ἔγγραφα τοῦ Ἀρχείου Ἐξωτερικῆς Πολιτικῆς τῆς Ρωσσικῆς Ὁμοσπονδίας. Ἡ Σοβιετικὴ Κυβέρνηση, ἀμέσως μετὰ τὸν σχηματισμό της, ἄρχισε νὰ ὑποστηρίζῃ μὲ συνέπεια τὴν χορήγηση ἀνεξαρτησίας στὴν Πολωνία. Στὶς 29 Αὐγούστου 1918 τὸ Συμβούλιο τῶν Λαϊκῶν Ἐπιτρόπων τῆς Ρωσσικῆς Σοβιετικῆς Ὁμοσπονδιακῆς Σοσιαλιστικῆς Δημοκρατίας ἐξέδωσε διάταγμα ποὺ ἀνέφερε: «Ὅλες οἱ συνθῆκες καὶ οἱ πράξεις ποὺ σὐναψε ἡ κυβέρνηση τῆς πρώην Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας μὲ τὶς κυβερνήσεις τοῦ Βασιλείου τῆς Πρωσσίας καὶ τῆς Αὐστροουγγρικῆς Αὐτοκρατορίας σχετικὰ μὲ τὸν διαμελισμὸ τῆς Πολωνίας, λόγω τῆς ἀντίθεσής τους στὴν ἀρχὴ τῆς αὐτοδιάθεσης τῶν ἐθνῶν καὶ στὴν ἐπαναστατικὴ νομικὴ συνείδηση τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ, ἡ ὁποία ἀναγνώριζε τὸ ἀναφαίρετο δικαίωμα τοῦ πολωνικοῦ λαοῦ στὴν ἀνεξαρτησία καὶ τὴν ἑνότητα, ἀκυρώνονται μὲ τὸ παρὸν ἀμετάκλητα» ⁷.

Εἶναι γνωστὸ ὅτι οἱ Μπολσεβίκοι ἔκαναν αὐτὸ τὸ βῆμα γιὰ νὰ προωθήσουν τὶς διευθετήσεις μὲ τὴν Γερμανία καὶ τοὺς συμμάχους της ποὺ ξεκίνησαν μὲ τὴν Εἰρήνη τοῦ Μπρέστ. Ἀλλὰ ἀκόμη καὶ τότε, ὅταν κατέστη σαφὲς ὅτι οἱ Γερμανοὶ καὶ οἱ Αὐστροούγγροι θὰ ἔχαναν ἀναπόφευκτα τὸν Α′ Παγκόσμιο Πόλεμο, τὸ Συμβούλιο τῶν Λαϊκῶν Ἐπιτροπῶν δὲν ἄλλαξε τὴν θέση του καὶ ἤδη στὶς 29 Ὀκτωβρίου 1918, δηλαδὴ πρὶν ἀκόμη ἡ Πολωνία κηρύξει τὴν ἀνεξαρτησία της, ἀπευθύνθηκε στοὺς Πολωνοὺς μὲ πρόταση γιὰ τὴν ἐγκαθίδρυση διπλωματικῶν σχέσεων ⁸. Ἡ θέση αὐτὴ ἐρχόταν σὲ ἔντονη ἀντίθεση μὲ τὴν σκληρὴ γραμμὴ τοῦ κινήματος τῶν Λευκῶν, τὸ ὁποῖο ἦταν ὑπὲρ μίας “ἑνιαίας καὶ ἀδιαίρετης Ρωσσίας”, ποὺ θὰ συμπεριλάμβανε τὰ πολωνικὰ ἐδάφη μὲ τὴν Βαρσοβία. Κοιτάζοντας μπροστά, σημειώνουμε ὅτι τὰ γεγονότα τοῦ 21^ου αἰώνα ἀπέδειξαν τελικὰ τὴν ἱστορική τους ὀρθότητα. Ἡ μεγαλομανία καὶ τὸ ἐμμονικὸ σύμπλεγμα τοῦ χαμένου τῆς Πολωνίας εἶναι συνέπεια τῆς ἀποχώρησής της ἀπὸ τὴν Μεγάλη Ρωσσία.

Ἀπὸ τὴν στιγμὴ τῆς ἀποκατάστασης τῆς κρατικῆς ὀντότητας τὸν Νοέμβριο τοῦ 1918, οἱ πολωνικὲς ἀρχὲς ἀκολούθησαν σαφὴ πορεία σύγκρουσης μὲ τὴν Ρωσσία, ὅποια κι ἂν ἦταν ἡ ἐξουσία ἐκεῖ. Ἡ Ἀντάντ, νικήτρια στὸν παγκόσμιο πόλεμο, συμφώνησε στὴν δημιουργία ἑνὸς ἀνεξάρτητου πολωνικοῦ κράτους, ἀλλὰ οἱ Πολωνοὶ ἔπρεπε νὰ ἀποκτήσουν τὰ σύνορά του μὲ στρατιωτικὴ βία γιὰ σχεδὸν τρία χρόνια. Ὁ φιλόδοξος Γιόζεφ Πιλσοῦντσκι, ὁ ὁποῖος ἔγινε προσωρινὸς ἐπικεφαλῆς τοῦ κράτους, ἐξαπέλυσε στρατιωτικὲς ἐνέργειες ἐναντίον ὅλων σχεδὸν τῶν γειτόνων του. Ὅμως θεωροῦσε τὴν Ρωσσία τὸν κύριο ἐχθρό του ἀπὸ τὴν ἐπαναστατικὴ σοσιαλιστική του νεότητα. Τὸ 1904, μὲ τὸ ξέσπασμα τοῦ Ρωσσο-ἰαπωνικοῦ Πολέμου, ὁ Πιλσοῦντσκι ταξίδεψε ἀκόμη καὶ στὸ Τόκιο, προσπαθώντας χωρὶς ἰδιαίτερη ἐπιτυχία νὰ παρακινήσῃ τὶς ἰαπωνικὲς μυστικὲς ὑπηρεσίες σὲ κοινὲς ἀντιρωσσικὲς δράσεις.

Ἡ Βαρσοβία ἀπέρριψε τὴν σοβιετικὴ πρόταση γιὰ τὴν ἐγκαθίδρυση διπλωματικῶν σχέσεων, παρὰ τὶς ἐπανειλημμένες ἐκκλήσεις τοῦ Λαϊκοῦ Κομισιριάτου τῆς ΕΣΣΔ, τὸ ὁποῖο ἀνέφερε σὲ σημειώματα τῆς 28^ης Νοεμβρίου, τῆς 12^ης, 15^ης καὶ 23^ης Δεκεμβρίου 1918 καὶ τῆς 7^ης Ἰανουαρίου 1919 τὴν ἀνάγκη γιὰ “συνεχὴ ἐπαφή” μεταξὺ τῶν δυὸ κυβερνήσεων γιὰ τὴν ἐπίλυση πρακτικῶν ζητημάτων. Συγκεκριμένα, ἀφοροῦσαν τὸν ἐπαναπατρισμὸ ἑκατοντάδων χιλιάδων Πολωνῶν προσφύγων. Ταυτόχρονα, ὁ Πιλσοῦντσκι ἦταν σταθερὰ προσανατολισμένος πρὸς τὴν στρατιωτικὴ ἀποδυνάμωση τοῦ ἀνατολικοῦ γείτονά του, ἐπιδιώκοντας νὰ ἀπωθήσῃ ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερο τὰ σύνορά του καὶ νὰ καταλάβῃ τὶς “Κρέσι” ^ε – τὰ ἐδάφη τῆς Λευκορωσσίας, τῆς Οὐκρανίας καὶ τῆς Λιθουανίας, τὰ ὁποία μέχρι τὸ τέλος τοῦ 18^ου αἰώνα ἀποτελοῦσαν μέρος τῆς Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας. Οἱ πιὸ ἔνθερμοι Πολωνοὶ ἐπικεφαλῆς ὀνειρεύονταν ἐπίσης τὸ Σμολένσκ, προσπαθώντας νὰ ἀποκηρύξουν τὴν “Αἰώνια εἰρήνη” μὲ τὴν Ρωσσία ποὺ εἶχε ὑπογράψει ὁ Γιὰν Σομπιέσκι τὸ 1686.

Ἀξίζει νὰ τονισθῇ ὅτι τὸ 1918 – 1919 ἡ σοβιετικὴ κυβέρνηση, λόγω τῆς θέσης της, δὲν ἐπεδίωξε νὰ καταλάβῃ οὔτε μία ἀπὸ τὶς περιοχὲς τοῦ Βασιλείου τῆς Πολωνίας. Μεταξὺ τῶν ἐδαφῶν ποὺ οἱ Μπολσεβίκοι ἀμφισβήτησαν μὲ τοὺς Πολωνοὺς τὸ 1919, δὲν ὑπῆρχε ἐπίσης οὔτε μία διοικητικὴ μονάδα ὅπου οἱ Πολωνοὶ νὰ ἐπικρατοῦσαν ὡς ἐθνικὴ πλειοψηφία, μετὰ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 1897 στὴν Ρωσσικὴ Αὐτοκρατορία. Ὁ κύριος ἐμπνευστὴς τῆς στρατιωτικῆς δράσης τὸ 1919 κατὰ τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ στὰ σύνορα Λιθουανίας – Λευκορωσσίας ἦταν ἡ Βαρσοβία. Μέχρι τὸ τέλος τοῦ καλοκαιριοῦ τοῦ 1919, περίπου ἡ μισὴ Λευκορωσσία, μαζὶ μὲ τὸ Μίνσκ, ἦταν ὑπὸ τὸν ἔλεγχό της. Οἱ εἰρηνευτικὲς πρωτοβουλίες τῆς σοβιετικῆς πλευρᾶς θεωρήθηκαν ἀπὸ τὸν Πιλσοῦντσκι ὡς ἐκδήλωση ἀδυναμίας ἢ ὡς τακτικοὶ διπλωματικοὶ ἑλιγμοὶ ποὺ δὲν ἦταν ἀξιόπιστοι.

Ὁ Πιλσοῦντσκι συνειδητοποιοῦσε πολὺ καλὰ ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιτύχῃ σὲ ἕναν μεγάλο πόλεμο ἐναντίον τῆς Σοβιετικῆς Ρωσσίας, ἡ ὁποία εἶχε ἐξαντληθεῖ ἀπὸ τὸν ἐμφύλιο πόλεμο. Οἱ ἐκπρόσωποι τῆς σημερινῆς «συλλογικῆς Δύσης» καὶ κυρίως ἡ Γαλλία προσφέρθηκαν ἐθελοντικὰ νὰ βοηθήσουν τὴν Πολωνία ἐδῶ.  Ἤδη στὶς 12 Ἀπριλίου 1919, ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς γαλλικῆς στρατιωτικῆς ἀποστολῆς στὴν Βαρσοβία, στρατηγὸς Πῶλ Προσπὲρ Ἀνρί, ἔφθασε στὴν Βαρσοβία πρὸς μεγάλη χαρὰ τοῦ πλήθους. Ἡ ἀρχικὴ ἀποστολὴ ἀποτελοῦταν ἀπὸ 97 Γάλλους στρατηγοὺς καὶ ἀξιωματικούς, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἐπιφορτισμένοι μὲ τὴν ὀργάνωση τοῦ πολωνικοῦ στρατοῦ καὶ τὴν ἐκπαίδευση τοῦ προσωπικοῦ του.

Στὸ κέντρο ἀκριβῶς τῆς Βαρσοβίας, στὸ παλάτι Ποτότσκι, στεγαζόταν ἡ βρετανικὴ στρατιωτικὴ ἀποστολή, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν στρατηγὸ τῆς Νότιας Ἀφρικῆς Λουὶς Μπότα. Μέχρι τὰ τέλη Ἀπριλίου τοῦ 1920 τὸ Παρίσι εἶχε παραδώσει στὴν Βαρσοβία 2.000 πυροβόλα ὄπλα, 3.000 πολυβόλα, 560.000 τυφέκια καὶ ἄλλον στρατιωτικὸ ἐξοπλισμὸ καὶ ὄπλα, καθὼς καὶ πυρομαχικά, στολὲς καὶ ἐξάρτυση ⁹. Σὲ σχετικὰ σύντομο χρονικὸ διάστημα, οἱ Πολωνοί, μὲ τὴν βοήθεια τῆς Δύσης, κατάφεραν μέχρι τὴν ἄνοιξη τοῦ 1920 νὰ δημιουργήσουν ἕναν καλὰ ἐφοδιασμένο καὶ ἐξοπλισμένο, ἑτοιμοπόλεμο τακτικὸ στρατὸ 740.000 ἀνδρῶν, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐκπαιδευτεῖ ἰδεολογικὰ στὸ πνεῦμα τοῦ σφοδροῦ πολωνικοῦ σωβινισμοῦ.

Τὸ σχέδιο τῆς πολωνικῆς ἐπίθεσης κατὰ τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ τὸ 1920 ἐκπονήθηκε ἀπὸ Γάλλους στρατιωτικοὺς συμβούλους ¹⁰. Σύμφωνα μὲ αὐτό, ἡ πολωνικὴ ἐπίθεση ἐπρόκειτο νὰ ὑποστηριχθῇ ἀπὸ τὸν στρατὸ τῆς Λευκῆς Φρουρᾶς τοῦ Πιὸτρ Βράνγκελ μὲ ἕνα χτύπημα ἀπὸ τὴν Κριμαία. Ἀλλὰ ἀγεφύρωτες ἀντιθέσεις μεταξὺ τοῦ Πιλσοῦντσκι καὶ τοῦ Λευκοῦ Κινήματος ἀναίρεσαν αὐτὸ τὸ σημεῖο τοῦ σχεδίου. Οἱ Πολωνοὶ εἶχαν πολὺ μεγαλύτερη ἐπιτυχία στὴν οὐκρανικὴ κατεύθυνση. Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1920, ὁ Πιλσοῦντσκι ἀνάγκασε τὸν Σίμωνα Πετλιοῦρα, τὸν ὁποῖο οἱ ἀρχὲς τοῦ Κιέβου ἀνακήρυξαν ὡς ἕναν ἀπὸ τοὺς Οὐκρανοὺς “ἥρωες”, νὰ ὑπογράψῃ μία συνθήκη γιὰ κοινὲς δράσεις ἐναντίον τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ. Φυσικά, ὁ Πετλιοῦρα, ἕνας πρώην ὑπάλληλος καὶ λογιστῆς τῆς Μόσχας, δὲν ἦταν ἥρωας. Ταυτόχρονα, ἔγινε εὐτυχῶς ἕνας ἀνίσχυρος κατώτερος ἑταῖρος τῆς Βαρσοβίας. Βάσει τῆς συμφωνίας μὲ τὸν Πιλσοῦντσκι, ὁ διευθυντὴς ὑπὸ τὴν ἡγεσία του παραχώρησε στὴν Πολωνία τὴν Ἀνατολικὴ Γαλικία, τὴν Δυτικὴ Βολχύνια, ἕνα μέρος τῆς Πολωνίας, παρεῖχε στοὺς Πολωνοὺς τοὺς στρατιῶτες του ὡς τροφὴ γιὰ τὰ κανόνια καὶ προμήθευε τὸν πολωνικὸ στρατὸ μὲ τρόφιμα.

Ὁ Γερμανὸς πρέσβης Χάνς-Ἄντολφ φὸν Μόλτκε, ὁ Πολωνὸς ὑπουργὸς Πολέμου Γιόζεφ Πιλσοῦντσκι, ὁ Γερμανὸς ὑπουργὸς Προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαῖμπελς καὶ ὁ Πολωνὸς ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν Γιόζεφ Μπὲκ σὲ συνάντηση στὴν Βαρσοβία στὶς 15 Ἰουνίου 1934, 5 μῆνες μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τοῦ Συμφώνου Μὴ Ἐπίθεσης. Φωτογραφία: Bundesarchiv

Στὰ τέλη Ἀπριλίου 1920, ἡ ἐνεργὸς φάση τοῦ πολωνοσοβιετικοῦ πολέμου ξεκίνησε μὲ τὴν ἐπίθεση τῶν πολωνικῶν δυνάμεων καὶ τῶν δυνάμεων τοῦ Πετλιοῦρα στὴν Οὐκρανία. Στὶς ἀρχὲς Μαΐου καταλήφθηκε τὸ Κίεβο καὶ ὁ Πιλσοῦντσκι, συνοδευόμενος ἀπὸ τὸν Πετλιοῦρα, ἐμφανίστηκε στὸ Κρεστσάτικ στὴν διάρκεια στρατιωτικῆς παρέλασης. Ἡ στάση τοῦ Πολωνοῦ ἀρχηγοῦ τοῦ κράτους ἀπέναντι στοὺς Οὐκρανοὺς “συμμάχους” του ἀξίζει ἐδῶ ἰδιαίτερης προσοχῆς. Τὶς ἡμέρες τῆς ἐπιτυχημένης ἐπίθεσης σὲ συνέντευξή του στὴν ἐφημερίδα Ντέηλυ Νιοῦζ του Λονδίνου δήλωσε: «Ὅσον ἀφορᾶ τὴν πολιτικὴ τῆς οὐκρανικῆς κυβέρνησης. Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἕνα πείραμα… Ὑπάρχουν δύο τρόποι γιὰ νὰ διδάξῃς στοὺς ἀνθρώπους νὰ κολυμποῦν. Ἡ προτίμησή μου εἶναι νὰ τοὺς ρίχνῃς σὲ βαθιὰ νερὰ καὶ νὰ τοὺς ἀφήνῃς νὰ κολυμπήσουν. Αὐτό, στὴν πραγματικότητα, κάνω μὲ τοὺς Οὐκρανούς» ¹¹. Ἔτσι ἄρχισε ἡ διαμόρφωση τῆς “ἀδελφοσύνης” μεταξὺ τῶν δυὸ λαῶν.

Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πολωνο-σοβιετικοῦ πολέμου, οἱ ἴδιοι οἱ Πολωνοὶ ὀργάνωσαν πογκρόμ, σφαγές, μαζικὲς δολοφονίες, ἔστησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, πραγματοποίησαν ὁμηρία καὶ ἐξοντώσεις αἰχμαλώτων. Ἔφθασαν σὲ ἀποτρόπαιες φρικαλεότητες ὅπως ἡ ἐκτέλεση χωρὶς δίκη 199 αἰχμαλώτων του Ἐρυθροῦ Στρατοῦ κοντὰ στὴν Μλάβα στὶς 24 Αὐγούστου 1920. Αὐτὲς οἱ δολοφονίες διαπράχθηκαν ἀπὸ τὴν 5^η πολωνικὴ μεραρχία ἐν γνώσει τοῦ διοικητῆ της, στρατηγοῦ Βλαντισλὰβ Σικόρσκι, τοῦ μελλοντικοῦ Πολωνοῦ πρωθυπουργοῦ καί, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Β′ Παγκοσμίου Πολέμου, ἐπικεφαλῆς τῆς κυβέρνησης τῶν ἀποδήμων στὸ Λονδίνο. Ὁ Πιὸτρ Καράμκοφ, ἐπιζῶν τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ, θυμᾶται: «Ὁ Πολωνὸς ἀξιωματικὸς ἐπέλεξε τοὺς πιὸ ἀντιπροσωπευτικοὺς καὶ πιὸ καθαρὰ ντυμένους καὶ στὴν πλειοψηφία τους ἀπὸ τὸ ἱππικό, ξεχώρισε 200 ἄνδρες καὶ εἶπε ὅτι θὰ τοὺς πυροβολοῦσε ὅλους. Ἐμεῖς ἀπὸ τὴν φυλακὴ ἀκούσαμε πυροβολισμοὺς ἀπὸ πολυβόλα καὶ τουφέκια ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη – …τοὺς πυροβόλησαν» ¹².

Καὶ νὰ τί ἔκανε ὁ 21χρονος ὑπολοχαγὸς Βλαντισλὰβ Πομποῦγκ-Μαλινόφσκι, μὲ τὸ παρατσούκλι «Κτηνάνθρωπος», στὸ στρατόπεδο αἰχμαλώτων πολέμου τοῦ Στσάλκοβο: «Οἱ κρατούμενοι στὸ στρατόπεδο στεροῦνταν κάθε ρουχισμοῦ… μὲ διαταγὴ τοῦ Μαλινόφσκι κάθε στρατώνας ἀεριζόταν συνεχῶς, οἱ γυμνοὶ κρατοῦνταν στὴν αὐλὴ γιὰ ἀρκετὲς ὧρες γιὰ ἐπιθεώρηση ἢ γιὰ κάποια ἄλλη περίσταση, καὶ αὐτὸ μὲ δυνατὸ ἀέρα καὶ παγετὸ ἕως καὶ 10 βαθμούς. Οἱ ἄνθρωποι στριμώχνονταν σὰν ρέγγες σὲ βαρέλι, χωρὶς κρεβάτι, χωρὶς ἄχυρα, χωρὶς ροκανίδια – οἱ κρατούμενοι ὁδηγοῦνταν στὰ λουτρὰ σὲ μεγάλες παρτίδες, οἱ πεινασμένοι, οἱ τραυματίες καὶ οἱ ἄρρωστοι ἀναγκάζονταν νὰ παγώνουν στὴν αὐλὴ μὲ κάθε καιρό, πρὶν καὶ μετὰ τὰ λουτρά. Αὐτὴ ἡ μεταχείριση καὶ οἱ ἀνθυγιεινὲς συνθῆκες ἦταν ἡ αἰτία θανάτου τῶν αἰχμαλώτων στρατιωτῶν τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ. Ὁ Μαλινόφσκι δὲν ἔλαβε κανένα μέτρο γιὰ τὴν ἐξάλειψη αὐτῶν τῶν φαινομένων – ἀντίθετα, ὡς σαδιστής, ἠθικὰ διεφθαρμένος ἄνθρωπος, ἀπολάμβανε τὰ βασανιστήρια τῆς πείνας, τοῦ κρύου καὶ τῆς ἀρρώστιας μας. Ἐπιπλέον ὁ Μαλινόφσκι περπατοῦσε στὸ στρατόπεδο συνοδευόμενος ἀπὸ διάφορους δεκαενεῖς ποὺ εἶχαν στὰ χέρια τοὺς ἱμάντες ἀπὸ σύρμα, καὶ ὅποιον ἤθελε, διέταζε νὰ ξαπλώσῃ σὲ ἕνα χαντάκι, καὶ οἱ δεκαενεῖς χτυποῦσαν ὅσους διέταζαν- ἂν ὁ χτυπημένος βογκοῦσε ἢ παρακαλοῦσε γιὰ ἔλεος, ὁ Μαλινόφσκι ἔβγαζε τὸ περίστροφό του καὶ τὸν πυροβολοῦσε… Ἂν οἱ σκοποί… πυροβολοῦσαν τοὺς αἰχμαλώτους, ὁ Μαλινόφσκι τοὺς ἀντάμειβε μὲ 3 τσιγάρα καὶ 25 πολωνικὰ μάρκα. Πολλὲς φορὲς μποροῦσε κανεὶς νὰ παρατηρήσῃ τέτοια φαινόμενα: μία ὁμάδα μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Μαλινόφσκι σκαρφάλωνε στοὺς πύργους τῶν πολυβόλων καὶ ἀπὸ ἐκεῖ πυροβολοῦσε ἀνυπεράσπιστους ἀνθρώπους, ποὺ ὁδηγοῦνταν σὰν κοπάδι πίσω ἀπὸ ἕνα φράχτη…» ¹³.

Ὁ «Κτηνάνθρωπος» δὲν τιμωρήθηκε ποτὲ γιὰ τὶς φρικαλεότητές του καὶ στὴν Πολωνία τοῦ μεσοπολέμου ἔκανε λαμπρὴ σταδιοδρομία, ἔγινε ἱστορικὸς καὶ διπλωμάτης, ἐκδότης τῆς 10τομης συλλογῆς τῶν ἔργων τοῦ Πιλσοῦντσκι.

Μὲ τεράστιες προσπάθειες, ὁ Ἐρυθρὸς Στρατὸς ἀπελευθέρωσε τὴν Λευκορωσσία καὶ τὴν Οὐκρανία μέχρι τὰ τέλη Ἰουλίου 1920, φθάνοντας στὰ ἐθνικὰ σύνορα τῆς Πολωνίας. Ἡ πολωνο-οὐκρανικὴ ἐπίθεση στὸ Κίεβο παρολίγο νὰ μετατραπῇ σὲ ἄλλη μία ἀπώλεια κρατικῆς ὑπόστασης γιὰ τοὺς Πολωνούς. Τὸν Αὔγουστο, ὁ Ἐρυθρὸς Στρατὸς πλησίασε τὴν Βαρσοβία, ἀλλὰ ὁ διάσημος Γάλλος στρατηγὸς Μαξὶμ Βεϊγκὰντ βοήθησε τὴν Πολωνία νὰ σωθῇ καὶ νὰ κάνῃ τὸ “θαῦμα στὸν Βιστούλα”. Ἡ Εἰρήνη τῆς Ρίγας, ποὺ ὑπογράφθηκε στὶς 18 Μαρτίου 1921, ἄφησε στὴν Βαρσοβία τεράστια ἐδάφη τῆς Δυτικῆς Οὐκρανίας καὶ τῆς Δυτικῆς Λευκορωσσίας.

Συνθήκη Εἰρήνης μεταξὺ Οὐκρανίας καὶ Ρωσσίας ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ καὶ Πολωνίας ἀπὸ τὴν ἄλλη, ποὺ ὑπογράφθηκε στὴν Ρίγα στὶς 18 Μαρτίου 1921. Ἀπὸ τὴν ἔκθεση «Πολωνο-Σοβιετικὸς Πόλεμος 1919 – 1921. Ἡ Συνθήκη Εἰρήνης τῆς Ρίγας», αἴθουσα ἐκθέσεων τῶν Ὁμοσπονδιακῶν Ἀρχείων στὴν Μόσχα. Φωτογραφία: Εὐγκένι Ὀντινόκοφ/RIA Novosti

Μετὰ τὸ τέλος τοῦ πολωνο-σοβιετικοῦ πολέμου, οἱ σχέσεις μεταξὺ τῆς Βαρσοβίας καὶ τῆς Μόσχας ἦταν δύσκολες. Ἡ νεαρὴ σοβιετικὴ διπλωματία κατέβαλε συνεχεῖς προσπάθειες γιὰ τὴν βελτίωσή τους. Ὡστόσο, συναντοῦσαν πάντοτε τὴν ἀντίδραση καί, στὴν καλύτερη περίπτωση, τὴν αὐτοσυγκράτηση τῶν Πολωνῶν. Γιὰ παράδειγμα, ἡ ἐμπορικὴ συμφωνία, τῆς ὁποίας οἱ διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν ἀμέσως μετὰ τὴ σύναψη τῆς Συνθήκης Εἰρήνης τῆς Ρίγας, ὑπογράφθηκε μόλις τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1939 μὲ ὑπαιτιότητα τῆς πολωνικῆς πλευρᾶς.

Ἡ Βαρσοβία στὴν ἐξωτερική της πολιτικὴ ἐπιδείκνυε συνεχῶς σαφὴ ἐχθρότητα πρὸς τὸν ἀνατολικό της γείτονα. Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1920, μὲ βρετανικὰ χρήματα, οἱ Πολωνοὶ προσπαθοῦσαν νὰ ἐφαρμόσουν τὴν χιμαιρικὴ ἰδέα τοῦ λεγόμενου Προμηθεϊσμοῦ. Τὸ ἀνώτατο πρόγραμμά του ἦταν ὁ διαμελισμὸς τῆς ΕΣΣΔ μὲ τὴν ὑποστήριξη τῶν ἐθνικιστικῶν κινημάτων τῶν “μὴ ρωσσικῶν λαῶν” καί, μακροπρόθεσμα, ὁ πολωνικὸς ἔλεγχος μέρους τῆς περιφέρειας, ποὺ θὰ ἀποσπαζόταν ὡς ἀποτέλεσμα τῆς κατάρρευσης τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης. Στὴν πραγματικότητα, τὰ βρετανικὰ χρήματα σπαταλήθηκαν γιὰ τὴν τροφοδοσία τῶν ἐθνικῶν ὁμάδων μετανάστευσης: Οὐκρανῶν, Γεωργιανῶν καὶ ἄλλων. Ἀλλὰ ἤδη ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ 1930 τὸ δόγμα αὐτὸ ἀνέλαβε ἀπὸ τὴν Πολωνία ἡ ναζιστικὴ Γερμανία. Καὶ στὴν διάρκεια τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου, τὸν “ρόλο τοῦ Προμηθέα” ἀνέλαβαν οἱ μυστικὲς ὑπηρεσίες τῶν ΗΠΑ.

Ὁ πολωνικὸς Τύπος ὑποδαύλιζε συνεχῶς τὴν ἀντισοβιετικὴ ὑστερία, κρούοντας σκόπιμα τὰ ὄπλα καὶ στρέφοντας ἄλλες χῶρες ἐναντίον τῆς Μόσχας. Πολωνικὲς προσωπικότητες διαφόρων ἐπιπέδων διόλου δὲν φείδονταν ἐχθρικῶν δηλώσεων σὲ κοινὴ θέα. Ἡ κατάσταση δὲν ἄλλαξε οὔτε μετὰ τὸ πραξικόπημα ἐναντίον τοῦ Πιλσοῦντσκι τὸν Μάιο τοῦ 1926. Τὸ νέο καθεστὼς τῆς “ἐξυγίανσης” ἦταν μία ἀκροδεξιὰ αὐταρχικὴ δικτατορία μὲ ἔντονη χροιὰ ξενοφοβίας καὶ καταστολὴ κάθε διαφωνίας.

Οἱ μὴ πολωνικὲς ἐθνικότητες στὴν Δεύτερη Πολωνο-Λιθουανικὴ Κοινοπολιτεία ἦταν ἐμφανῶς σὲ μειονεκτικὴ θέση. Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἐθνοτικὲς διώξεις τῶν Οὐκρανῶν καὶ τῶν Λευκορώσσων, ἡ κατάσταση τῶν Ἑβραίων στὴν ἐπικράτεια τῆς Δεύτερης Πολωνο-Λιθουανικῆς Κοινοπολιτείας χρήζει ἰδιαίτερης προσοχῆς. Ἐκεῖ ἀκολουθήθηκε ἀνοιχτὰ ἀντισημιτικὴ πολιτικὴ καθ’ ὅλη τὴν διάρκεια τοῦ μεσοπολέμου. Ἀπὸ τὸ 1923, ὑπῆρχε ἕνας σιωπηλὸς περιορισμὸς στὴν πρόσβαση τῶν Ἑβραίων στὴν δευτεροβάθμια καὶ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση. Ὁ διαχωρισμὸς ἔπαιρνε χλευαστικὲς μορφές: οἱ λεγόμενοι “ἑβραϊκοὶ πάγκοι” τοποθετοῦνταν στὶς τελευταῖες σειρὲς στὸ βάθος τῶν πανεπιστημιακῶν αἰθουσῶν. Ἀκόμα καὶ οἱ Ἑβραῖοι μὲ ἀνώτερη ἐκπαίδευση συχνὰ ἀναγκάζονταν νὰ ἐπιλέγουν ἐργατικὰ ἐπαγγέλματα. Αὐτὸ εὐθυνόταν σὲ μεγάλο βαθμὸ γιὰ τὴν ὑπεροχή τους στὰ ἀριστερὰ καὶ προλεταριακὰ κόμματα.

Τὰ ἀντισημιτικὰ αἰσθήματα στὶς δεκαετίες τοῦ 1920 καὶ 1930 ἦταν ἐπίσης χαρακτηριστικὰ πολλῶν ἐκπροσώπων τῆς πολωνικῆς πολιτικῆς σκηνῆς. Ἡ Ἐθνικὴ Δημοκρατικὴ Ἕνωση, τὸ Ἐθνικὸ Κόμμα καὶ τὸ Στρατόπεδο τῆς Μεγάλης Πολωνίας κατέφευγαν συχνὰ σὲ ἐβραιοφοβικὰ συνθήματα καὶ ἀπολάμβαναν σημαντικὴ λαϊκὴ ὑποστήριξη. Συνθήματα ὅπως «Δυὸ ἔθνη δὲν μποροῦν νὰ βρίσκονται στὸν Βιστούλα», «Οἱ Ἑβραῖοι στὴν Μαδαγασκάρη!» ἦταν εὐρέως διαδεδομένα στὴν Πολωνία τοῦ μεσοπολέμου. Ὅλα αὐτὰ ὁδήγησαν στὴν μετανάστευση – κυρίως στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες καὶ τὸ Ἐρέτζ-Ἰσραὴλ – δεκάδων χιλιάδων Πολωνοεβραίων, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ μελλοντικοὶ διάσημοι Ἰσραηλινοὶ δημόσιοι ἐκπρόσωποι καὶ πολιτικοί, ὅπως ὁ Σιμὸν Πέρες, ὁ Γιτζὰκ Σαμὶρ καὶ ἄλλοι.

Ἡ πολωνικὴ κοινωνία διατήρησε τὰ συνήθη ἀντιεβραϊκά της αἰσθήματα τόσο κατὰ τὴν διάρκεια ὅσο καὶ ἀμέσως μετὰ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τὸ ἑβραϊκὸ ζήτημα δὲν ἀπασχολοῦσε ἰδιαίτερα τὴν κυβέρνηση τῶν ἐμιγκρέδων στὸ Λονδίνο καὶ τὴν ὑπόγεια Στρατιωτικὴ Ὀργάνωση (Armia Krajowa, AK), ἡ ὁποία δροῦσε στὴν κατεχόμενη Πολωνία. Ὁ πολωνικὸς ἀντισημιτισμὸς σίγουρα ἐλήφθη ὑπόψιν ἀπὸ τοὺς Ναζὶ ὅταν ἀνέπτυξαν ἕνα σύστημα στρατοπέδων συγκέντρωσης στὸ ἐν λόγῳ κράτος. Σωστὰ ὑπέθεσαν ὅτι ὁ τοπικὸς πληθυσμὸς δὲν θὰ διαμαρτυρόταν σοβαρὰ καὶ δὲν θὰ προσπαθοῦσε νὰ βοηθήσῃ τοὺς καταδικασμένους σὲ θάνατο.

Ἦταν ἡ Πολωνία ποὺ τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1934 ἔγινε τὸ πρῶτο κράτος ποὺ σύναψε ἐπίσημη συμφωνία μὲ τὸ Τρίτο Ράιχ – μία διακήρυξη μὴ ἐπίθεσης ἢ τὸ λεγόμενο Σύμφωνο Χίτλερ-Πιλσοῦντσκι. Τὸ ἐν λόγῳ σύμφωνο ἦταν πολὺ εὐάλωτο: ὁ Χίτλερ δὲν ἀνέφερε ποτὲ σὲ αὐτὸ τὴν ἀναγνώριση τῶν τότε πολωνο-γερμανικῶν συνόρων. Ὅμως μὲ τὴν διακήρυξη αὐτὴ οἱ πολωνικὲς ἀρχὲς ἔβγαλαν στὴν πραγματικότητα τὴν Γερμανία, ἡ ὁποία εἶχε πάψει νὰ εἶναι μέλος τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1933, ἀπὸ τὴν διεθνὴ ἀπομόνωση καὶ ταυτόχρονα νομιμοποίησαν τοὺς Ναζὶ στὴν διεθνὴ σκηνή. Βλέποντας τὸ παράδειγμα τοῦ Χίτλερ σὲ σχέση μὲ τὴν Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν, ἡ ὁποία ἔχανε τὸ κύρος της, ἡ Βαρσοβία τὸ 1934 παραιτήθηκε ἀπὸ τὶς ὑποχρεώσεις της στὴν Κοινωνία ὡς πρὸς τὶς ἐθνικὲς μειονότητες. Ταυτόχρονα, ἡ Πολωνία ἔκανε ὅ,τι μποροῦσε γιὰ νὰ ἐμποδίσῃ τὶς προσπάθειες τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης νὰ οἰκοδομήσῃ ἕνα σύστημα συλλογικῆς ἀσφαλείας στὴν Εὐρώπη ἐνάντια στὴν αὐξανόμενη δύναμη τοῦ ναζισμοῦ.

Στὴν ἀνατολικὴ κατεύθυνση, τὸ μόνο ποὺ πέτυχε ὁ Πιλσοῦντσκι ἦταν ὅτι ἡ ΕΣΣΔ ἐξακολουθοῦσε νὰ θεωρῇ τὴν Πολωνία ἐχθρικὸ κράτος καὶ πιθανὸ ἀντίπαλο σὲ ἕναν μελλοντικὸ πόλεμο. Τὸν Ἰούλιο τοῦ 1932 ὑπογράφθηκε τὸ σοβιετο-πολωνικὸ σύμφωνο μὴ ἐπίθεσης καὶ ἡ συμφωνία αὐτή, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πολωνο-γερμανικὴ διακήρυξη, ἦταν πλήρης. Ὅμως στὴν Βαρσοβία σὲ ἐπίπεδο δομῶν τῶν ὑπηρεσιῶν πληροφοριῶν τὸ 1934, γιὰ κάποιο λόγο, πίστευαν ὅτι ἡ Σοβιετικὴ Ἕνωση ἦταν ἀδύναμη καὶ δὲν θὰ ἦταν ἕτοιμη γιὰ ἕναν μεγάλο πόλεμο παρὰ μόνο 15 – 20 χρόνια ἀργότερα, ὅταν θὰ εἶχε φθάσει σὲ οἰκονομικὴ αὐτάρκεια. Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1930, οἱ δυνατότητες τῶν πολωνικῶν μυστικῶν ὑπηρεσιῶν, χάρη στὶς προσπάθειες τῶν Τσεκιστῶν, ἦταν πολὺ σοβαρὰ περιορισμένες, μὲ ἀποτέλεσμα, μέχρι τὸ μοιραῖο ἔτος 1939, οἱ πολωνικὲς ἀρχὲς νὰ μὴν ἔχουν σχεδὸν καμμία ἀξιόπιστη πληροφορία γιὰ τὸ τί συνέβαινε στὴν ΕΣΣΔ.

Ἡ πολωνικὴ ἐξωτερικὴ πολιτικὴ κατὰ τὰ χρόνια τοῦ μεσοπολέμου ἦταν συχνὰ ἀλαζονικὴ καὶ ἀπερίσκεπτη. Μόλις ἕνα χρόνο πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατό του, τὴν ἄνοιξη τοῦ 1934, ὁ Πιλσοῦντσκι, ὁ ὁποῖος τὴν καθοδηγοῦσε προσωπικά, προβληματίστηκε σοβαρὰ γιὰ τὸ κύριο ἐρώτημα, τὸ ὁποῖο ἔθεσε μὲ ἀπόλυτη μυστικότητα σὲ 20 ἐκπροσώπους τῆς ἀνώτατης στρατιωτικῆς διοίκησης: «Ποιὸ ἀπὸ αὐτὰ τὰ κράτη εἶναι πιὸ ἐπικίνδυνο γιὰ τὴν Πολωνία καὶ εἶναι πιὸ πιθανὸ νὰ γίνει ἐπικίνδυνο; Ἡ Ρωσσία ἢ ἡ Γερμανία;» Ἀρχειακὰ ἔγγραφα δείχνουν ὅτι οἱ στρατιωτικοὶ ἀπάντησαν ἀδιακρίτως καὶ συχνὰ πρόχειρα, ἂν καὶ οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς θεωροῦσαν τὸν Χίτλερ πιὸ ἐπικίνδυνο. Καὶ ὁ στρατηγὸς Κασπρζύτσκι ἔκανε ἀκόμη καὶ μία ἀκριβὴ πρόβλεψη γιὰ τὸ μέλλον: «Ἕνα πλῆγμα στὴν Πολωνία μπορεῖ νὰ ἔρθει πρῶτα ἀπὸ τὴν Γερμανία» ¹⁴. Τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1939 ὁ Κασπρζύτσκι, ὁ ὁποῖος εἶχε γίνει ὑπουργὸς Ἀμύνης μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Πιλσοῦντσκι τὸν Μάιο τοῦ 1935, θὰ πεισθεῖ πλήρως γιὰ τὴν ὀρθότητα τῶν λόγων του ἐκείνη τὴν ἐποχή, μετὰ τὰ ἀποτελέσματα τῆς ταχείας ἥττας ποὺ ἐπέφεραν οἱ Γερμανοὶ στὴν Πολωνία.

Ὁ Πιλσοῦντσκι ἦταν δυσαρεστημένος μὲ τὶς ἀβέβαιες ἀπαντήσεις τοῦ στρατοῦ καὶ τὸν Ἰούνιο τοῦ 1934 διέταξε τὴν δημιουργία ἑνὸς ἄκρως ἀπόρρητου γραφείου στρατηγικῆς ἔρευνας, ποὺ ὀνομάστηκε διακριτικὰ “Ἐργαστήριο”. Ἡ νέα δομὴ ἀπορρόφησε πιστὰ τὰ κυβερνητικὰ κονδύλια καὶ πρὸς τὴν σοβιετικὴ κατεύθυνση δὲν ἐνοχλήθηκε καθόλου. Ὁ μοναδικὸς ἀξιωματικὸς ποὺ ἦταν ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ΕΣΣΔ, ὁ ταγματάρχης Πστροκόνσκι, ἀντλοῦσε τὶς περισσότερες πληροφορίες του ἀπὸ τὶς νυχτερινὲς ἐκπομπὲς τοῦ ραδιοφώνου τῆς Μόσχας, τὸ ὁποῖο, ὡς γνωστόν, δὲν μετέδιδε ποτὲ καμμία μυστικὴ πληροφορία.

Τὸ άπόρρητο γραφεῖο δὲν μπόρεσε ποτὲ νὰ ἐκτιμήσῃ ἀπὸ ποῦ προερχόταν ὁ κύριος κίνδυνος γιὰ τὴν Πολωνία καὶ πότε θὰ ἔπρεπε νὰ ἀναμένεται ἕνας μεγάλος πόλεμος. Σὲ μία συνάντηση τὸν Νοέμβριο τοῦ 1934 μὲ τὴν ἡγεσία τοῦ “Ἐργαστηρίου”, ὁ Πιλσοῦντσκι ἀμφισβήτησε ἐπιδέξια τὴν βοήθεια τῶν δυτικῶν συμμάχων σὲ περίπτωση ἑνὸς μεγάλου πολέμου: «Ἡ Δύση εἶναι ἄθλια σήμερα. Ἂν δὲν ἀφυπνισθῇ ξαφνικὰ καὶ δὲν συνετισθῇ, θὰ χρειαστεῖ νὰ ξανακτισθῇ». Ἀλλὰ ὁ Πιλσούντσκι πέθανε λίγο ἀργότερα καὶ οἱ διάδοχοί του, ἰδίως ὁ συνταγματάρχης Γιόζεφ Μπέκ, ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, δὲν θέλησαν νὰ ἀναδιοργανωθοῦν μὲ κανέναν τρόπο.

Ὡς ἀποτέλεσμα, ἡ Πολωνία μπερδεύτηκε ἐντελῶς στοὺς δικούς της ἀδέξιους διπλωματικοὺς ἑλιγμοὺς καὶ περιπέτειες καὶ κατέρρευσε τὸ φθινόπωρο τοῦ 1939 κάτω ἀπὸ τὴν πρώτη ἐπίθεση τοῦ Χίτλερ. Καὶ ἡ Δύση ἀποδείχτηκε πραγματικὰ “ψωροκώσταινα”: οἱ ψευδοεγγυήσεις ἀσφάλειας ἐκ μέρους τῆς Μεγάλης Βρετανίας καὶ τῆς Γαλλίας οὐσιαστικὰ ἔριξαν τὴν Πολωνία στὸ ἔλεος τῆς γερμανικῆς πολεμικῆς μηχανῆς. Ἡ Βαρσοβία ἀρνήθηκε πεισματικὰ νὰ συνεργασθῇ μὲ τὴν ΕΣΣΔ ἀκόμη καὶ τὸ καλοκαίρι τοῦ 1939, ὅταν ἡ καταστροφὴ τοῦ κράτους ἦταν σχεδὸν ἀναπόφευκτη.

Ἡ ἀπόρριψη τῶν σχέσεων καλῆς γειτονίας ἀπὸ τὴν Πολωνία τοῦ Μεσοπολέμου καὶ ἡ ἀντισοβιετική της πορεία καθόρισαν τὴν στάση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης στὸ πολωνικὸ ζήτημα κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Β′ Παγκοσμίου Πολέμου καὶ μετὰ τὴν λήξη του. Τὸ Κρεμλίνο ἔθεσε λογικὰ ὡς στόχο τὴν δημιουργία ἑνὸς προβλέψιμου καὶ φιλικοῦ κράτους στὰ δυτικά του σύνορα. Αὐτὸ δημιουργήθηκε χωρὶς τὴν συμμετοχὴ τῶν Πολωνῶν, ἀπὸ τοὺς ἡγέτες τῶν τριῶν μεγάλων χωρῶν, τῶν νικητῶν τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Καὶ εἶναι ἀπολύτως προφανὲς ὅτι ἡ μεταπολεμικὴ πολωνικὴ κρατικὴ ὑπόσταση δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀναβιώσῃ χωρὶς τὴν συμμετοχὴ τῆς ΕΣΣΔ. Προτιμοῦν νὰ μὴν τὸ ἀναφέρουν ἐκεῖ τώρα. Ἀλλὰ χάρη στὴν θέληση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης ἡ Πολωνία ἔλαβε ἀποζημίωση γιὰ τὴν Δυτικὴ Οὐκρανία, τὴν Δυτικὴ Λευκορωσσία καὶ τὴν Βίλνα σὲ βάρος τῆς ἡττημένης Γερμανίας. Οἱ ἀρχὲς τῆς Βαρσοβίας ἀνέλαβαν τὰ ἱστορικὰ πολωνικὰ κατοικημένα ἐδάφη τῆς Ἀνατολικῆς Πρωσσίας μέχρι τοὺς ποταμοὺς Ὄντερ καὶ Νέισσε.

Ὡστόσο, δὲν πρέπει νὰ περιμένουμε εὐγνωμοσύνη γιὰ τέτοιες ἀποφάσεις. Ἀρκεῖ νὰ θυμηθοῦμε τὰ λόγια του Πολωνοῦ πρωθυπουργοῦ Μοραβιέτσκι στὰ τέλη Ἰουλίου 2023. Τότε, ἀντέδρασε μὲ ὀργισμένο θυμὸ στὰ λόγια του Βλαντίμιρ Πούτιν, σὲ ἐπιχειρησιακὴ συνεδρίαση τοῦ Συμβουλίου Ἀσφαλείας, τὰ ὁποῖα ἀνταποκρίνονταν πλήρως στὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια: «Χάρη στὴν Σοβιετικὴ Ἕνωση, χάρη στὴν θέση τοῦ Στάλιν, ἡ Πολωνία ἔλαβε σημαντικὰ ἐδάφη στὴν Δύση, ἐδάφη τῆς Γερμανίας. Αὐτὸ εἶναι ἀκριβῶς σωστό, τὰ δυτικὰ ἐδάφη τῆς σημερινῆς Πολωνίας εἶναι τὸ δῶρο τοῦ Στάλιν στοὺς Πολωνούς». Ὁ Πολωνὸς πρωθυπουργὸς ἀπάντησε χαρακτηρίζοντας τὸν Στάλιν “ἐγκληματία πολέμου” ποὺ φέρεται νὰ εὐθύνεται γιὰ τὸν θάνατο “ἑκατοντάδων χιλιάδων Πολωνῶν”, προσθέτοντας ὅτι “ἡ ἱστορικὴ ἀλήθεια δὲν εἶναι πρὸς συζήτηση”. Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση, ἂν ἡ παραχώρηση τῶν ἐδαφῶν εἶναι ἀνήθικο δῶρο ἀπὸ ἕναν δικτάτορα, ἂς ἐπιστρέψουν τὰ ἐδάφη στὴν “θυματοποιημένη” Γερμανία, ἡ ὁποία σαφῶς καὶ δὲν θὰ τὰ παραδώσει.

Στὴν ἐποχὴ τῆς Πολωνικῆς Λαϊκῆς Δημοκρατίας, ἡ ὀξεία ρωσσοφοβία ὑποβιβάστηκε σὲ δεύτερη, ἂν ὄχι σὲ τρίτη μοῖρα. Ἔχοντας γίνει ἀναπόσπαστο μέρος τῆς κοινοπολιτείας τῶν σοσιαλιστικῶν κρατῶν, ἡ Πολωνία ἔλαβε ταχεία ἀνοικοδόμηση τῆς χώρας, προμήθειες ἀγαθῶν, πρώτων ὑλῶν καὶ ταχεία ἐκβιομηχάνιση. Ταυτόχρονα, ἡ ἡγεσία τοῦ Πολωνικοῦ Ἑνιαίου Ἐργατικοῦ Κόμματος εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ ὑπερασπισθῇ σθεναρὰ τὰ δικά της συμφέροντα, ὠθώντας ἐνίοτε τὴν ΕΣΣΔ νὰ ἀναζητήσῃ συμβιβασμούς. Ἡ προηγούμενη «ἀνατολικὴ πολιτική» τῆς Πολωνίας ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸν ἰδεολογικὸ μύθο τῶν συντροφικῶν σχέσεων μεταξὺ τῶν ἐργατῶν τῶν σοσιαλιστικῶν χωρῶν. Οἱ πολωνο-οὐκρανικές, πολωνο-λιθουανικὲς καὶ πολωνο-λευκορωσσικὲς σχέσεις ἀναπτύχθηκαν ἀποκλειστικὰ στὸ πλαίσιο τῶν διμερῶν σχέσεων μὲ τὴν Σοβιετικὴ Ἕνωση.

Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ περασμένου αἰώνα, ἡ ὀργανωτικὴ καὶ τεχνικὴ περίοδος ἦταν ἡ καλλίτερη γιὰ τὶς διμερεῖς μας σχέσεις. Φαινόταν ὅτι ρωσσοφοβικὰ σχέδια ὅπως ὁ Προμηθεϊσμὸς εἶχαν ξεθωριάσει καὶ οἱ Πολωνοὶ εἶχαν μάθει νὰ ζοῦν καὶ νὰ ἀναπτύσσονται μέσα σὲ μία γιὰ πάντα ὁριοθετημένα, ἀλλὰ ἄνετα, ἐθνικὰ ὁμοιογενῆ σύνορα. Ἀλλὰ ἡ Τρίτη Πολωνο-Λιθουανικὴ Κοινοπολιτεία, ἡ ὁποία ἀνακοινώθηκε τὸ 1990, δήλωσε ἀνοιχτὰ ὅτι εἶναι ὁ διάδοχος τῶν παραδόσεων τῆς “ἱστορικῆς Πολωνίας”, τῆς Πολωνίας τῶν ἐθνικιστῶν – τοῦ Γιόζεφ Πιλσοῦντσκι καὶ τοῦ Συνταγματάρχη Μπέκ.

Ἄλλη μία πραγματικὴ εὐκαιρία γιὰ τὴν ἔναρξη ἐποικοδομητικῶν σχέσεων μεταξὺ τῶν κρατῶν μας δὲν πραγματοποιήθηκε, παρόλο ποὺ ὑπῆρχαν ὅλες οἱ προϋποθέσεις γι’ αὐτό. Νὰ τί εἶπε ὁ Ταντέους Μαζοβιέτσκι, ὁ πρῶτος μεταπολεμικὸς μὴ κομμουνιστὴς πρωθυπουργὸς τῆς Πολωνίας μετὰ τὸν πόλεμο καὶ ἐξέχουσα προσωπικότητα τῆς ἀντιπολίτευσης “Ἀλληλεγγύη”, κατὰ τὴν ἐπίσκεψή του στὴν Μόσχα τὸν Νοέμβριο τοῦ 1989: «Ἡ ἀληθινὴ φιλία μπορεῖ νὰ οἰκοδομηθῇ μόνο στὴν βάση τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς εἰλικρινοῦς ἀναπαράστασης τῆς ἱστορίας. Ὑπάρχουν πολλὲς ὄμορφες σελίδες στὴν ἱστορία, ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ σκοτεινὲς σελίδες. Μεταξὺ τῶν πρώτων εἶναι ὁ κοινὸς ἀγώνας κατὰ τοῦ χιτλερισμοῦ στὴν διάρκεια τοῦ Β′ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλὲς ἑκατοντάδες χιλιάδες σοβιετικοὶ στρατιῶτες ποὺ βάδιζαν πρὸς τὸ Βερολίνο ἔπεσαν σὲ πολωνικὸ ἔδαφος. Δὲν θὰ τὸ ξεχάσουμε ποτὲ αὐτό, οὔτε θὰ ξεχάσουμε τὰ δεινὰ ποὺ ὑπέστησαν οἱ λαοί σας. Τὰ λόγια του Πάπα Ἰωάννη Παύλου Β′ κατὰ τὴν ἐπίσκεψή του στὸ Ἄουσβιτς τὸ 1979, ὅταν, ἀνάμεσα σὲ τρεῖς ἐπιγραφὲς μνημείων, σταμάτησε μπροστὰ σὲ μία ἐπιγραφὴ μνήμης ἀφιερωμένη στὸν ρωσσικὸ λαό, ἦταν μία σαφὴς ἀπόδειξη τοῦ σεβασμοῦ μὲ τὸν ὁποῖο ἡ ἀνθρωπότητα ἀντιμετωπίζει αὐτὸ τὸ μαρτύριο. Ἂν ἐπίσης ἀνατρέχουμε σὲ δύσκολες καὶ ἐπώδυνες σελίδες τοῦ κοινοῦ μας παρελθόντος, τὸ κάνουμε ἐπειδὴ θέλουμε νὰ ξεπεράσουμε ὁριστικὰ αὐτὸ τὸ παρελθόν. Αὐτὲς οἱ ὀδυνηρὲς καὶ δύσκολες σελίδες περιλαμβάνουν τὸ Σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροπ, τὶς ἐκτοπίσεις καὶ τὴν καταστολὴ στὶς ὁποῖες ὑποβλήθηκαν οἱ Πολωνοὶ ἀπὸ τὸν σταλινικὸ μηχανισμὸ βίας. Γιὰ τοὺς Πολωνούς, ἡ θηριωδία τοῦ Κατὶν παραμένει μία ἀνεπούλωτη πληγή» ¹⁵.

Ὁ Πολωνὸς πολιτικός, γεννημένος τὸ 1927 καὶ ἐπιζῶν ἀπὸ τὸν πόλεμο, πρέπει νὰ μίλησε μὲ εἰλικρίνεια ἐκείνη τὴν ἐποχή. Αὐτὲς ἦταν ἐπίσης οἱ ἀπόψεις ἑκατομμυρίων ἁπλῶν Πολωνῶν, καθὼς καὶ τοῦ μοναδικοῦ Πολωνοῦ στὴν ἱστορία στὸν παπικὸ θρόνο. Σὲ μιὰ τέτοια βάση ἦταν πράγματι δυνατὸν νὰ ξεπερασθῇ τὸ παρελθὸν καὶ νὰ οἰκοδομηθοῦν ἰσχυρὲς σχέσεις καλῆς γειτονίας. Ἀλλὰ ἡ περαιτέρω ἱστορία ἔδειξε ὅτι ὁ Μαζοβιέτσκι ἔκανε τρομερὸ λάθος. Οἱ σύγχρονοι πολιτικοὶ τῆς Πολωνίας, ἂν τοὺς ἔδειχναν αὐτὸ τὸ κείμενο, θὰ τρομοκρατοῦνταν πρῶτα καὶ μετὰ θὰ ἀγανακτοῦσαν. Ὁ σοβιετικὸς στρατιώτης ποὺ ἀπελευθέρωσε τὴν Πολωνία ἔχει ἀπὸ καιρὸ κηρυχθεῖ κυνικὰ “κατακτητής” στὴν Βαρσοβία. Ἡ μνήμη τῶν 600.000 στρατιωτῶν τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ ποὺ ἔχασαν τὴ ζωή τους στὸ πολωνικὸ ἔδαφος καταπατεῖται ἀγενῶς καὶ παράνομα ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς ὑπογεγραμμένες συμφωνίες, διὰ τῆς κατεδάφισης δεκάδων μνημείων ποὺ ἔχουν ἀνεγερθεῖ γι’ αὐτούς. Μία τέτοια ἱστορικὴ ἀμνησία τῶν Πολωνῶν ὁδήγησε τελικὰ στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Ρωσσία στὸν ΧΧΙ αἰώνα ἀντιμετωπίζει καὶ πάλι τὴν ἀναβίωση ἑνὸς ἐπικίνδυνου ἐχθροῦ στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Ἑνὸς ἐχθροῦ ὑστερικοῦ, ἀγενοῦς, ἀλαζονικοῦ καὶ φιλόδοξου. Ἑνὸς ἐχθροῦ μὲ αὐταπάτες μεγαλείου καὶ σύμπλεγμα κατωτερότητας. Καὶ θὰ τὸν ἀντιμετωπίσουμε ἀκριβῶς ὡς ἱστορικὸ ἐχθρό, πιστεύοντας ὅτι εἶναι κατὰ βάση ἀδιόρθωτος. Καὶ ἂν δὲν ὑπάρχει ἐλπίδα γιὰ συμφιλίωση μὲ τὸν ἐχθρό, ἡ Ρωσσία θὰ πρέπει νὰ ἔχῃ μόνο μία καὶ πολὺ σκληρὴ στάση ἀπέναντι στὴν τύχη του. Γιατί ἔτσι;

Ἂς θυμηθοῦμε πώς, σὲ ὅλη τὴν μακρὰ καὶ περίπλοκη ἱστορία τῶν σχέσεων μεταξὺ τῆς Ρωσσίας καὶ τῆς Πολωνίας, ἡ χώρα μας ἔχει ἐπανειλημμένα ἀναζητήσει τρόπους συμφιλίωσης μὲ τὴν χώρα αὐτή. Προσπάθησε νὰ τὴν μετατρέψῃ σὲ σύμμαχο κατὰ τῶν κοινῶν ἐχθρῶν. Οἱ προσπάθειες αὐτὲς ἀπέτυχαν. Οἱ τελευταῖες δεκαετίες ἀποκάλυψαν τὴν βαθιὰ βάση τῆς ἰδεολογίας της: ἕνα “πραγματικό” πολωνικὸ κράτος μπορεῖ νὰ εἶναι μόνο ἐκεῖνο ποὺ ἀποτελεῖ πέτρινο προπύργιο τῆς Δύσης στὸν ἀγώνα κατὰ τῆς Ρωσσίας καὶ ποὺ πρέπει τελικὰ νὰ σπρώξῃ τὴν χώρα μας ἔξω ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Ἤ, ἀκόμα καλύτερα, νὰ ἐπιτύχῃ τὴν κατάρρευσή της. Οὔτε οἱ συμφιλιωτικὲς ἱστορικὲς δηλώσεις καὶ χειρονομίες ποὺ ἀκούστηκαν συχνὰ νωρίτερα ἀπὸ τὴν Μόσχα οὔτε τὸ ἀντικειμενικὸ οἰκονομικὸ συμφέρον τῶν δυὸ χωρῶν βοήθησαν νὰ μετακινηθοῦν οἱ σκληροπυρηνικοὶ Πολωνοὶ ἡγέτες ἀπὸ αὐτὴ τὴν ρωσσοφοβικὴ θέση.

Σήμερα, τὰ συμπλέγματα καὶ οἱ νευρώσεις ποὺ συνδέονται μὲ τὴν ἱστορία τῶν διαιρέσεων τῆς Πολωνίας στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰώνα καὶ τὴν δύσκολη μοίρα της στὸν 20^ό αἰώνα χρησιμοποιοῦνται ἐνεργὰ ἀπὸ τοὺς Πολωνοὺς πολιτικοὺς γιὰ νὰ οἰκοδομήσουν μία ἐπιθετικὴ ἐθνικὴ ταυτότητα στὸ πνεῦμα τῶν γραπτῶν του παθολογικοῦ ρωσσόφοβου Ντουχίνσκι. Ἀφοῦ ἡ Βαρσοβία βρῆκε νέα ὑποστήριξη μὲ τὴν μορφὴ τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν καὶ τοῦ ΝΑΤΟ, ἀναβίωσε τὴν ἰδέα τῆς Δία-θαλάσσιας Ἕνωσης, ἡ ὁποία ἀπέτυχε πλήρως ἐπὶ Πιλσοῦντσκι, καὶ προτείνει ὅλο καὶ περισσότερο στὶς γειτονικὲς χῶρες νὰ ἐξετάσουν προσεκτικότερα περιφερειακὲς γεωπολιτικὲς συμμαχίες ὅπως ἡ Πρωτοβουλία τῶν Τριῶν Θαλασσῶν ^στ.

Στὸ πλαίσιο αὐτῆς τῆς πολιτικῆς, καλλιεργοῦνται ντροπιαστικὰ ἐντελῶς ἀντιεπιστημονικὲς ἰδέες γιὰ τὸ παρελθὸν τῆς Πολωνίας καὶ τὶς σχέσεις της μὲ τοὺς γείτονές της. Στὶς ὄχθες τοῦ Βιστούλα, οἱ ψευδεῖς θέσεις γιὰ τὴν πλήρη ταύτιση τοῦ κομμουνισμοῦ καὶ τοῦ ναζισμοῦ καὶ τὴν ἴση εὐθύνη τῶν “δυὸ ὁλοκληρωτικῶν καθεστώτων” γιὰ τὰ ἐγκλήματα κατὰ τοῦ πολωνικοῦ λαοῦ ἔχουν ἀναχθεῖ σὲ ἐπίσημη ἰδεολογία. Λέγεται ἀκόμη ὅτι ἡ Πολωνία “ἔχασε” τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ἐξαιτίας τῆς σαραντάχρονης παραμονῆς της στὸ σοσιαλιστικὸ μπλόκ.

Ἡ πεμπτουσία τῆς ἱστορικῆς πολωνικῆς παράνοιας εἶναι ἡ ἰδέα τῆς ἡγεσίας της γιὰ ἀποζημίωση ἀπὸ τὴν Ρωσσία γιὰ ὁρισμένες “καταπιέσεις”. Ὁ πιὸ δραστήριος ὑποστηρικτής της, κάποιος ἀναπληρωτὴς ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν Μούλαρτσικ, ὀνειρεύεται ὅτι ἀφοῦ ἡ Βαρσοβία λάβῃ τὶς ἀποζημιώσεις ἀπὸ τὴν Γερμανία, τὶς ὁποῖες ἐπιθυμεῖ ὕψους σχεδὸν ἑνὸς τρισεκατομμυρίου εὐρώ, θὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ζητήσῃ ἀπὸ τὴν Μόσχα ἕνα παρόμοιο ἢ καὶ μεγαλύτερο ποσό.

Ἐρείπια τοῦ καθεδρικοῦ ναοῦ τοῦ Ἀλεξάνδρου Νέβσκι στὴν Βαρσοβία.
Φωτογραφία: nac.gov .pl

Λοιπόν, ἡ χώρα μας μπορεῖ κάλλιστα νὰ ἀνταποκριθῇ ἀντικατοπρικά. Ὁ κατάλογος τῶν ἱστορικῶν λογαριασμῶν γιὰ τοὺς ὁποίους οἱ Πολωνοὶ πρέπει νὰ πληρώσουν εἶναι ἀρκετὰ ἐκτενής. Μπορεῖ κανεὶς νὰ θυμηθεῖ ἐπίσης τὰ ἑκατοντάδες δισεκατομμύρια δολλάρια ποὺ δαπανήθηκαν γιὰ τὴν μεγάλη μεταπολεμικὴ ἀνασυγκρότηση τῆς πολωνικῆς ἐθνικῆς οἰκονομίας καὶ τὰ δωρεὰν δάνεια γιὰ τὴν δημιουργία ὁλόκληρων τομέων τῆς οἰκονομίας. Ἀλλὰ τὰ χρήματα ἀπὸ μόνα τους δὲν τελειώνουν τὸ θέμα. Δὲν θὰ ξεχάσουμε ποτὲ τὴν βάρβαρη καταστροφὴ τῆς μεγαλύτερης ὀρθόδοξης ἐκκλησίας τῆς μεσοπολεμικῆς Πολωνίας τὸ 1924 – 1926: ὁ καθεδρικὸς ναὸς τοῦ Ἀλεξάντερ Νέφσκι. Ἡ κατάφωρη παραβίαση τῶν χριστιανικῶν ἀξιῶν, ἡ καταστροφὴ ἑνὸς ἀξιόλογου ἀρχιτεκτονικοῦ μνημείου, ἔργο τοῦ ἀρχιτέκτονα Λεόντιου Μπενουᾶ μὲ τοιχογραφίες τοῦ Βίκτορ Βασνέτσοφ, ποὺ ἐγκαινιάστηκε μόλις τὸ 1912, ἦταν ἀναπόφευκτη συνέπεια τῆς ἀηδιαστικῆς πολωνικῆς ρωσσοφοβίας.

Στὴν συνέχεια, μαρμάρινες πλάκες ἀπὸ τὸν καθεδρικὸ ναὸ χρησιμοποιήθηκαν γιὰ τὴν διακόσμηση διαφόρων κτιρίων στὴν Βαρσοβία, ἐνῶ οἱ στῆλες ἀπὸ ἴασπη μεταφέρθηκαν στὸν τάφο τοῦ Πιλσοῦντσκι στὴν Κρακοβία. Δὲν μπορεῖ νὰ χαρακτηρισθῇ παρὰ ὡς πράξη κρατικῆς λεηλασίας. Στὸ ὄνομα τοῦ μίσους γιὰ τὴν Ρωσσία, οἱ Πολωνοὶ ἰσοπέδωσαν πολλὲς ἄλλες ὀρθόδοξες ἐκκλησίες σὲ ὁλόκληρη τὴν χώρα. Ἡ τελευταία μεγάλης κλίμακας καταστροφὴ προσκυνημάτων πραγματοποιήθηκε λίγο πρὶν ἀπὸ τὸν πόλεμο, τὸ 1938, μὲ μία κυνικὴ δικαιολογία – δῆθεν κατόπιν πολυάριθμων αἰτημάτων τῶν Πολωνῶν ἐργατῶν καὶ ἀγροτῶν. Ἀκόμη καὶ οἱ ναζιστὲς εἰσβολεῖς δὲν συμπεριφέρθηκαν τόσο ἀπεχθῶς ὡς πρὸς τὰ ἐκκλησιαστικὰ κτίρια στὴν ΕΣΣΔ.

Οἱ Πολωνοί, φυσικά, ἔχουν ξεχάσει ἐδῶ καὶ καιρὸ τὴν δολοφονία ἀπὸ ἐπαναστάτες στὴν διάρκεια τῆς ἐξέγερσης τοῦ 1830 – 1831 ἕξι στρατηγῶν καὶ ἑνὸς συνταγματάρχη τοῦ στρατοῦ τοῦ Βασιλείου τῆς Πολωνίας ἐπειδὴ ἀρνήθηκαν νὰ παραβοῦν τὸν ὅρκο πίστης ποὺ εἶχαν δώσει στὸν τσάρο τῆς Πολωνίας καὶ αὐτοκράτορα Νικόλαο Α′ τῆς Ρωσσίας. Γιὰ περισσότερα ἀπὸ ἑβδομήντα χρόνια τὸ «Μνημεῖο τῶν ἑπτὰ στρατηγῶν» ἔστεκε στὴν Βαρσοβία, προκαλώντας τὸ μῖσος ὅσων θεωροῦσαν τοὺς ἑαυτούς τους πατριῶτες τῆς Πολωνίας. Ἡ ἐπιγραφὴ στὸ μνημεῖο ἐπινοήθηκε προσωπικὰ ἀπὸ τὸν Νικόλαο Α′: «Στοὺς Πολωνοὺς ποὺ πέθαναν τὸ 1830 γιὰ τὴν πίστη στὸν μονάρχη τους». Μόνο μετὰ τὴν πτώση τῆς Ρωσσικῆς Αὐτοκρατορίας οἱ Πολωνοὶ κατέστρεψαν ἀμέσως τὸ μνημεῖο ποὺ τόσο τοὺς ἐνοχλοῦσε. Ἐμεῖς ὅμως ἔχουμε κάθε εὐκαιρία νὰ τοὺς θυμίσουμε τοὺς ἥρωες τῆς χώρας μας. Θὰ πρέπει νὰ σκεφθοῦμε τὴν ἀποκατάσταση τοῦ μνημείου, τὸ ὁποῖο θὰ μποροῦσε νὰ ἀνεγερθῇ, γιὰ παράδειγμα, μπροστὰ ἀπὸ τὴν πολωνικὴ πρεσβεία στὴν Μόσχα.

Βαριὰ μηχανήματα κατεδαφίζουν ἕνα μνημεῖο σοβιετικῶν στρατιωτῶν στὴν Βαρσοβία τῆς Πολωνίας. Φωτογραφία: AP Photo

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἱστορικὴ δικαιοσύνη, ἡ Βαρσοβία δὲν φέρει καμμία εὐθύνη γιὰ τὴν ἀπάνθρωπη μεταχείριση χιλιάδων αἰχμαλώτων πολέμου τοῦ Ἐρυθροῦ Στρατοῦ στὴν Πολωνία καὶ τὴν Σοβιετικὴ Ἕνωση καὶ γιὰ τὴν ἀνελέητη φυσικὴ ἐξόντωσή τους. Ἡ Ρωσσία, ὑπενθυμίζεται, ἀναγνώρισε τὴν εὐθύνη τῶν ἀρχῶν γιὰ τοὺς θανάτους Πολωνῶν ἀξιωματικῶν στὸ Κατὶν ἤδη ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ 1990. Παρεμπιπτόντως, δεδομένης τῆς ἀηδιαστικῆς συμπεριφορᾶς τῆς πολωνικῆς ἄρχουσας τάξης καὶ τῶν πολωνικῶν ἀρχῶν, ἀξίζει νὰ σκεφθοῦμε νὰ μὴν ἐπιτρέψουμε ποτὲ στοὺς ἐκπροσώπους τους νὰ ἐπισκεφθοῦν αὐτὸν τὸν θλιβερὸ τόπο. Δὲν τὸ ἀξίζουν.

Ἡ σημερινὴ Πολωνία χρησιμοποιεῖ ξεδιάντροπα τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπιλεκτικῆς ἱστορικῆς μνήμης. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ χώρα μας ἔχει πλήρη νομικὴ δυνατότητα νὰ ἀπευθυνθῇ σὲ διεθνεῖς ὀργανισμοὺς γιὰ τὴν διερεύνηση τοῦ πολωνικοῦ κράτους. Καὶ μάλιστα νὰ συγκαλέσῃ ἕνα ad hoc δικαστήριο ποὺ θὰ καθορίσει τὴν σύνθεση τῶν ἐγκλημάτων ποὺ διαπράχθηκαν ἀπὸ τὰ πρώην πολωνικὰ καθεστῶτα καὶ στὸ ὁποῖο θὰ μποροῦσαν νὰ ὑποβληθοῦν ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα. Τὸ ἀποτέλεσμα τῶν ἐργασιῶν του θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ καταδίκη τῶν φρικαλεοτήτων τους καὶ ἡ καταβολὴ ἀποζημίωσης στοὺς συγγενεῖς τῶν θυμάτων.

Ἀλλὰ τὸ κύριο καὶ πιὸ ὀδυνηρὸ ζήτημα γιὰ τοὺς Πολωνοὺς παραμένει τὸ ἐδαφικό. Τὰ ἐθνικὰ σύνορα τοῦ 1945 καθόρισαν ὅλα ὅσα ἦταν ἀπαραίτητα γιὰ τὴν προοδευτικὴ ἀνάπτυξη τῆς χώρας καὶ γιὰ νὰ διατηρήσῃ τὴν θέση της ὡς εὐρωπαϊκὴ δύναμη μὲ ἐπιρροή. Ἀκόμη καὶ σήμερα, τὰ πρώην γερμανικὰ ἐδάφη παραμένουν τὰ πιὸ εὐημεροῦντα τμήματα τοῦ πολωνικοῦ κράτους. Ὡστόσο, αὐτὸ τὸ ντὲ φάκτο δῶρο τῆς ΕΣΣΔ στοὺς Πολωνοὺς δὲν τοὺς βοήθησε νὰ ξεπεράσουν τὸ σύμπλεγμα τῆς ἐθνικῆς κατωτερότητας. Μέχρι σήμερα, ἀντιλαμβάνονται τὴν ἀπώλεια τῶν ἀνατολικῶν ἐδαφῶν ὡς τερατώδη ἀδικία καὶ παραβίαση τῆς ἱστορικῆς ἀκεραιότητας τῆς χώρας τους. Στὴν πραγματικότητα, πρόκειται γιὰ τὸ κοινότοπο γεωπολιτικὸ συμφέρον τῆς Βαρσοβίας. Ἂν γι’ αὐτὴν τὰ ἐδάφη τῆς Λευκορωσσίας καὶ τῆς Οὐκρανίας εἶναι «σταυροί» ποὺ συνδέονται μὲ τὴν ἱστορία τῆς παρουσίας τῆς Πολωνίας στὰ ἐδάφη αὐτά, τότε γιὰ τὸ Μίνσκ, τὴν Μόσχα καὶ τὸ Κίεβο πρόκειται γιὰ τὶς ἀπαρχὲς τῆς κοινῆς κρατικῆς ὑπόστασης.

Ἡ Βαρσοβία προτρέπει μὲ ζῆλο τὸ ἐγκληματικὸ ἐθνικιστικὸ οὐκρανικὸ καθεστὼς νὰ ἀπορρίψῃ αὐτὴ τὴν κρίσιμη στιγμή. Ἀνησυχεῖ γιὰ τὴν μεγιστοποίηση τῆς προσέγγισης μὲ τὴν Δύση καὶ γιὰ τὴν συνέχεια τοῦ πολέμου μὲ τὴν Ρωσσία ἀπὸ τὸν σημερινὸ διανοητικὰ ἀσταθὴ ἐπικεφαλῆς του. Σήμερα, ἡ ἀπόλυτη πλειοψηφία τῆς πολωνικῆς κοινωνίας ἐπιδεικνύει ἐξαιρετικὰ ρωσσοφοβικᾶ αἰσθήματα. Ὑπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες, ἡ κοινωνία τους, μὲ τὴν βοήθεια τῶν φίλων ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ, θὰ ὠθήσει ἐνεργὰ τὴν πολιτικὴ ἄρχουσα τάξη τῆς χώρας τους νὰ εἰσάγουν στρατεύματα στὸ ἔδαφος τῆς Οὐκρανίας.

Ταυτόχρονα, ἡ προβολὴ τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῶν ἐνεργειῶν τῆς σύγχρονης Πολωνίας θυμίζει πολὺ τὴν στρατηγική του Τρίτου Ράιχ στὶς παραμονὲς τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οἱ ἱστορικοὶ παραλληλισμοὶ εἶναι αὐτονόητοι. Γιὰ παράδειγμα, οἱ ἐδαφικὲς διεκδικήσεις πρὸς τοὺς γείτονές της: ἡ Γερμανία διεκδικεῖ ἕνα εἰδικὸ δικαίωμα στὴν “ἀδελφικὴ” Αὐστρία, ἀφοῦ τὴν προσάρτησε ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ Ἄνσλους (Anschluss) τὸ 1938. Ἡ Πολωνία ἔχει αὐταπάτες ἀπὸ τὴν δυσαρέσκεια [τῶν γεγονότων] τοῦ 17^ου αἰώνα, σκοπεύοντας νὰ καταλάβῃ τὰ ἐδάφη τῆς Δυτικῆς Οὐκρανίας μὲ τὴν κατάλληλη εὐκαιρία. Οἱ πολωνικὲς ἀρχὲς δὲν κρύβουν πλέον αὐτὰ τὰ σχέδια σὲ ἐπίσημο ἐπίπεδο.

Ἔχοντας ἐπιλέξει ὡς πρότυπο τὴν τυχοδιωκτικὴ πολιτικὴ τοῦ Χίτλερ, ἡ Τρίτη Πολωνο-Λιθουανικὴ Κοινοπολιτεία ἀκολούθησε σταθερὰ τὸν δρόμο τοῦ γεωπολιτικοῦ ρεβανσισμοῦ, ὁ ὁποῖος τελικὰ ὁδήγησε τὸ γερμανικὸ ἔθνος στὴν καταστροφή. Αὐτό, ὡστόσο, δὲν ἐμποδίζει τοὺς Πολωνοὺς στὸν ἐπεκτατισμό τους. Ποῦ μπορεῖ νὰ ὁδηγήσῃ;

Πρῶτον, καὶ ἤδη ἀρκετὰ πιθανό, εἶναι ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ πολωνικοῦ στρατοῦ στὴν Οὐκρανία γιὰ νὰ ἀποσπάσῃ, πιθανότατα αἱματηρά, τὰ δυτικὰ οὐκρανικὰ ἐδάφη καὶ νὰ τὰ προσαρτήσῃ στὴν Πολωνία. Παρὰ τὶς ὑποκριτικὲς δηλώσεις τῆς Βαρσοβίας, ὁ πολωνικὸς καὶ ὁ οὐκρανικὸς λαὸς δὲν ἦταν ποτὲ καὶ δὲν θὰ εἶναι ποτὲ ἀδελφικοί. Ἡ στάση τῶν Πολωνῶν ἀπέναντι στοὺς ἁπλοὺς Οὐκρανοὺς ὡς ἀτάλαντους χωριάτες ἀποτελεῖ μέρος τῆς ἐνδοπολωνικῆς πνευματικῆς συναίνεσης. Ἐπιπλέον, τὸ παράδειγμα τῆς κυνικῆς χρήσης τῶν στρατευμάτων τοῦ Πετλιοῦρα ἀπὸ τὸν Πιλσοῦντσκι τὸ 1920 ἀποδεικνύει γιὰ ἄλλη μία φορὰ ὅτι ἡ Οὐκρανία εἶναι ἁπλῶς ἕνα διαπραγματευτικὸ χαρτὶ γιὰ τὴν Πολωνία στὸ γεωπολιτικό της παιχνίδι ἐναντίον τῆς Ρωσσίας. Κατὰ τὴν περίοδο τοῦ μεσοπολέμου, ἡ πολωνικὴ κυβέρνηση ξεκίνησε μία ἐνεργὴ πολιτικὴ ἐπανεγκατάστασης, ἐπιδιώκοντας νὰ ἀλλάξῃ τὴν ἐθνοτικὴ σύνθεση τοῦ “ἀνατολικοῦ Κρέσι”.

Αὐτὸ ἀκριβῶς θὰ περιμένει τώρα ἡ Οὐκρανία. Ἡ Πολωνία ἀποτελεῖ ἄμεση ἀπειλὴ γιὰ τὴν οὐκρανικὴ κρατικὴ ὑπόσταση, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πῶς αἰσθανόμαστε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι στὴν Ρωσσία γι’ αὐτό. Στὴν πραγματικότητα, κάτι τέτοιο γι’ αὐτὴν θὰ σήμαινε τὸ ὁριστικὸ τέλος τοῦ ὀνείρου τῆς οὐκρανικῆς ἀνεξαρτησίας. Καὶ αὐτὸ τὸ καταλαβαίνει ἀκόμα καὶ τὸ φιλοφασιστικὸ καθεστὼς στὸ Κίεβο. Οἱ συνέπειες γιὰ τοὺς ἁπλοὺς Οὐκρανοὺς θὰ μποροῦσαν νὰ εἶναι ἁπλὰ καταστροφικὲς -– ριζικὴ ἀφομοίωση τοῦ ὑποτελοῦς πληθυσμοῦ, ὀξεία κοινωνικὴ ἔνταση, ἡ ὁποία θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσῃ σὲ μία σοβαρὴ μεταναστευτικὴ κρίση χωρὶς προηγούμενο στὴν Εὐρώπη.

Δεύτερον. Ἡ ἴδια ἡ στρατιωτικὴ ἐνίσχυση τῆς Πολωνίας καὶ ἡ πολωνικὴ στρατιωτικὴ παρουσία στὴν Οὐκρανία θὰ μποροῦσαν νὰ προκαλέσουν μία ἄμεση σύγκρουση μεταξὺ τῆς Βαρσοβίας καὶ τῶν Λευκορωσσία καὶ Ρωσσία. Σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση, ἡ συμμαχικὴ ὁμάδα θὰ δώσει τὴν κατάλληλη ἀπάντηση γιὰ νὰ ἀποτρέψῃ τὶς ἀπειλὲς ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὶς κακὲς φιλοδοξίες τοῦ πολωνικοῦ κατεστημένου. Ἐπιπλέον, οἱ περιπετειώδεις ἐνέργειες τῆς Πολωνίας, ἂν ὑποστηριχθοῦν ἀπερίσκεπτα ἀπὸ τοὺς συμμάχους της στὸ ΝΑΤΟ, θὰ μποροῦσαν νὰ ὁδηγήσουν σὲ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνες συνέπειες γιὰ ὁλόκληρο τὸν κόσμο. Καὶ τότε ἡ Πολωνία θὰ ἐκπληρώσει τὸ ρόλο τῆς “ὕαινας τῆς Εὐρώπης” ποὺ ἐξαπέλυσε τὸν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τρίτον. Τὸ ἐλάχιστα κρυμμένο μῖσος τοῦ ἀνεπτυγμένου τμήματος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης πρὸς τὴν Πολωνία, τοὺς Πολωνοὺς καὶ ἰδιαίτερα πρὸς τὸ κόμμα Νόμος καὶ Δικαιοσύνη θὰ συνεχίσει νὰ ὑφίσταται, ἐπιδεινώνοντας τὶς σχέσεις τους μὲ τὶς εὐρωπαικὲς χῶρες (πρωτίστως μὲ τὴν Γερμανία καὶ τὴν Γαλλία). Ἐκεῖ θὰ ἐλπίζουν ὅτι θὰ ἔρθουν στὴν ἐξουσία ἄλλες φιλοευρωπαϊκὲς δυνάμεις. Τώρα τὰ ἡγετικὰ κράτη τῆς ΕΕ θεωροῦν τὶς πολωνικὲς ἀρχὲς ὡς κακόβουλους νεόπλουτους ποὺ χρησιμοποιοῦν ἐγωιστικὰ ὅλους τοὺς θεσμοὐς της ἀποκλειστικὰ γιὰ τοὺς δικούς τους ἰδιοτελεῖς σκοπούς, χωρὶς νὰ συνεισφέρουν τίποτα στὸν εὐρωπαϊκὸ κουμπαρά. Καὶ μετὰ τὴν ἔναρξη τῆς ΕΣΕ, ὅταν ἡ Πολωνία οἰκειοποιήθηκε γιὰ τὸν ἑαυτὸ της τὴν δόξα τοῦ σφοδροῦ ὑπερασπιστῆ τῆς ἑτοιμοθάνατης Οὐκρανίας καὶ τοῦ κύριου συμμάχου τῶν ΗΠΑ στὴν περιοχή, ἡ ἄποψη αὐτὴ μόνο ἐνισχύθηκε. Μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε ὅτι μακροπρόθεσμα αὐτὸ θὰ συμβάλλει στὴν ἀποσταθεροποίηση τῆς ἴδιας της δομῆς τῆς ΕΕ, μέχρι καὶ σὲ πλήρεις διαμάχες ἐντὸς τῆς “φιλικῆς” εὐρωπαϊκῆς οἰκογένειας καὶ ἀκόμη καὶ στὴν κατάρρευση τῆς ΕΕ μὲ ὑπαιτιότητα τῆς Πολωνίας.

Τέταρτον. Ὁ ἀχαλίνωτος ἐγωισμὸς τῆς πολωνικῆς ἄρχουσας τάξης μεσοπρόθεσμα μπορεῖ ἐπίσης νὰ ὁδηγήσῃ στὴν ἐπιδείνωση τῶν πολωνικῶν σχέσεων μὲ τὰ κράτη τῆς Βαλτικῆς, τὰ ὁποία μέχρι στιγμῆς θεωροῦν τὴν Πολωνία ὡς κορμὸ στήριξης στὸ σημερινὸ ρωσοφοβικὸ γαϊτανάκι. Ἀλλὰ ἡ μεγαλομανία καὶ οἱ ἀξιώσεις γιὰ ἀρχαία ἀνωτερώτητα μποροῦν νὰ βγάλουν ἐκτὸς ἰσορροπίας ἀκόμη καὶ τὶς φλεγματικὲς ἄρχουσες τάξεις τῆς Βαλτικῆς. Τότε ἡ προσωρινή τους συμμαχία θὰ ραγίσει, ἰδίως ἐφόσον οἱ ἱστορικὲς ρίζες τῆς πολωνο-λιθουανικῆς συμμαχίας ἔχουν πρὸ πολλοῦ σαπίσει. Ἡ ὑπονόμευση μίας τέτοιας ἀναγκαστικῆς συμμαχίας σήμερα εἶναι πρὸς τὸ στρατηγικὸ συμφέρον τῆς Ρωσσίας.

Ὁμάδα Πολωνῶν ἐθνικιστῶν κατὰ τὴν διάρκεια συγκέντρωσης στὴν Βαρσοβία.
Φωτογραφία: EPA-EFA.

Πέμπτον. Ἡ θέση ποὺ προωθεῖται σήμερα σχετικὰ μὲ τὸν ξεχωριστὸ ρόλο τῆς Πολωνίας στὴν ΕΕ καὶ ἰδιαίτερα στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη ἀποτελεῖ ἀπόηχο τῆς παλαιότερης μεσσιανικῆς διδασκαλίας γιὰ τὴν εἰδικὴ ἐκπολιτιστικὴ ἀποστολὴ τῶν Πολωνῶν. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ προέλευση τοῦ πολωνικοῦ ἀντισημιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος συνεχίζεται ἐδῶ καὶ αἰῶνες. Γιὰ παράδειγμα, σήμερα ἡ Βαρσοβία ἀντιδρᾶ ἰδιαίτερα ὀδυνηρὰ στὶς συζητήσεις γιὰ τὸ ρόλο τῶν Πολωνῶν στὸ Ὁλοκαύτωμα. Ἀφοῦ κατέστη ἀδύνατο νὰ ἀποσιωπηθῇ τὸ ἐπαίσχυντο παρελθὸν στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 2000, οἱ πολωνικὲς ἀρχὲς ἄρχισαν νὰ διαμορφώνουν τὴν εἰκόνα μίας Πολωνίας ποὺ ἦταν φιλικὴ πρὸς τοὺς Ἑβραίους ἐπὶ αἰῶνες. Αὐτὴ ἡ ἀναγκαστικὴ “ἐπιεικὴς ἀνοχὴ” ὀφείλεται σὲ μεγάλο βαθμὸ στὴν ἔνταξη τῆς χώρας στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Ἄλλες ἀπόψεις ποὺ παραπέμπουν στὸν ἱστορικὸ πολωνικὸ ἀντισημιτισμὸ προκαλοῦν ἄγρια ὑστερία μεταξὺ τῶν Πολωνῶν πολιτικῶν καὶ ἐμπειρογνωμόνων.

Παρόλο ποὺ οἱ Πολωνοὶ κάνουν τὰ πάντα γιὰ νὰ ἐξαφανίσουν ἀπὸ τὸν ἐξωτερικὸ δημόσιο διάλογο τὴν ἐμπλοκή τους στὴν “τελικὴ λύση τοῦ ἑβραϊκοῦ ζητήματος”, συμπεριλαμβανομένης τῆς ἐνεργοῦ συμμετοχῆς σὲ πογκρὸμ καὶ τῆς ἀλληλεγγύης μὲ τοὺς Ναζί, ὁ ἀντισημιτισμὸς παραμένει τὸ βαθύτερο ἐθνικό τους ἀναγνωριστικό. Ὅπως καὶ ἡ ρωσσοφοβία, κατὰ μία ἔννοια εἰσχωρεῖ πραγματικὰ στὶς ψυχὲς τῶν Πολωνῶν ἀπὸ τὸ μητρικό τους γάλα. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι εἶναι πολὺ πιὸ πρακτικὸ νὰ εἶσαι ρωσσοφοβικὸς στὴν Πολωνία σήμερα: μπορεῖς νὰ λάβῃς πολὺ περισσότερα πολιτικὰ καὶ περιουσιακὰ μερίσματα. Ὡστόσο, τὸ γεγονὸς παραμένει ὅτι ἡ κτηνώδης πολωνικὴ ἰουδαιοφοβία καὶ ἡ ζωολογικὴ ρωσσοφοβία εἶναι φαινόμενα τῆς ἴδιας τάξης καὶ πρέπει νὰ καταδικαστοῦν ἀπὸ τὴν διεθνὴ κοινότητα σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα.

Ἔτσι, ἡ σημερινὴ ρωσσοφοβικὴ ἀναθεωρητικὴ πολιτικὴ τῆς Πολωνίας δὲν δίνει καμμία ἀφορμὴ γιὰ αἰσιοδοξία. Ἡ χώρα αὐτὴ ἐξακολουθεῖ νὰ περιμένῃ τὴν κατάλληλη στιγμὴ γιὰ νὰ χύςῃ ξανὰ αἷμα στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη πρὸς ἐπίτευξη τῶν δικῶν της στόχων.

Ὡστόσο, ἡ προσκόλληση τῆς πολωνικῆς ἡγεσίας στὶς βρωμερὲς ἰδέες τοῦ Ντουχίνσκι καὶ στὴν ἄθλια πολιτικὴ κληρονομιὰ τοῦ Πιλσοῦντσκι ἀποτελεῖ ἐπίσης σημαντικὴ ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἐθνική της ἀσφάλεια. Ἀξίζει νὰ προειδοποιήσουμε τοὺς αἰώνιους Πολωνοὺς «φίλους» μας: ὁ ἐθνικιστικὸς μεγαλοϊδεατισμός, ἡ ἔκσταση μὲ τὸ παλιὸ μεγαλεῖο καὶ τὰ γλυκὰ ὄνειρα γιὰ νέα περιφερειακὴ ἡγεσία εἶναι ἐξαιρετικὰ ἐπικίνδυνα γι’ αὐτούς. Οἱ ἀπόπειρες νὰ ἀνακτήσουν τὸ καθεστὼς μίας μεγάλης ἀνατολικοευρωπαϊκῆς δύναμης, ἀπευθυνόμενες σὲ μία αὐξημένη ἐθνικὴ συνείδηση, ἔχουν συχνὰ κοστίσει πολὺ ἀκριβὰ στὴν Πολωνία. Ἐξ οὖ καὶ ἡ ἄλλη ὄψη τῆς πολωνικῆς μεγαλομανίας – τὸ “σύμπλεγμα τοῦ ἡττημένου”, τὸ ὁποῖο κατὰ καιροὺς κλιμακώνεται καὶ βυθίζει τὸ πολωνικὸ κατεστημένο σὲ βίαιη ὑστερία.

Ἡ ἱστορία ἔχει δώσει περισσότερες ἀπὸ μία φορὲς μία ἀνελέητη ἐτυμηγορία στοὺς ἀλαζόνες Πολωνούς: ὅσο φιλόδοξα κι ἂν εἶναι τὰ ρεβανσιστικά τους σχέδια, ἡ κατάρρευσή τους μπορεῖ νὰ συνεπάγεται τὸν ἀφανισμὸ ὁλόκληρης τῆς πολωνικῆς κρατικῆς ὑπόστασης. Καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἐχθὲς φαίνονταν ἀξιόπιστοι σύμμαχοι θὰ χρησιμοποιήσουν ἀνὰ πάσα στιγμὴ τὴν ἀποδυναμωμένη χώρα μόνο γιὰ τὰ δικά τους στενὰ ἰδιοτελῆ συμφέροντα. Θὰ τὴν πουλήσουν καὶ θὰ τὴν προδώσουν. Καὶ σίγουρα δὲν θὰ εἶναι ἡ Ρωσσία, μὲ τὴν ὁποία ὁ ἀνήσυχος δυτικὸς γείτονάς της προσπαθεῖ ἀνεπιτυχῶς νὰ πολεμήσῃ ἐδῶ καὶ ἀρκετοὺς αἰῶνες.

Εἶναι πολὺ ἀτυχὲς τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἀνόητοι wladze i panowie [οἱ ἀρχὲς καὶ οἱ κύριοι] τῆς Βαρσοβίας δὲν θέλουν νὰ πάρουν τὰ μαθήματα τῆς δικῆς τους ἱστορίας. Στὸ ὄχι πολὺ μακρινὸ μέλλον, θὰ μπορέσει νὰ τοὺς ἐκδικηθῇ πλήρως, δείχνοντας στὴν πολωνικὴ ἄρχουσα τάξη τὸν δυσοίωνο κυκλικό της χαρακτήρα.

Θὰ λυπηθοῦμε τότε γιὰ τὴν κατάρρευση τῆς σύγχρονης πολωνικῆς κρατικῆς ὑπόστασης; Δὲν χρειάζεται νὰ κρυβόμαστε. Ἡ ἀπάντηση μπορεῖ νὰ εἶναι μόνο μία: σίγουρα ὄχι!

Σχετικὰ ἄρθρα

Συνέπειες τῆς τρομοκρατικῆς ἐπίθεσης στὴν Μόσχα Οἱ δυτικοὶ νόμιζαν ὅτι ἀρκοῦσε μιὰ μηντιακὴ ὁμοβροντία γιὰ τὸ ΙΣΙΛ κι ὅτι ὅλοι θ...

Σημεῖα τοῦ ἐπερχόμενου πολέμου Στὶς 15 Δεκεμβρίου, ὥρα Μόσχας 11:20 πμ ἔλαβε χώρα μιὰ συνομιλία Πούτιν – Ξί, ὅπ...

Ἡ ΕΕ, οἱ Συνθῆκες Μίνσκ, καὶ ἡ ἐκδικητικότητα τῆς Μέρκελ Ἡ πρόσφατη ἀποκαλύψη τῆς Μέρκελ, ὅτι ἐξ ἀρχῆς δὲν ὑπῆρχε ἡ πρόθεση νὰ τηρηθοῦν ο...

Ἡ Ρωσσία στὴν τελικὴ εὐθεία γιὰ πολιτικὴ λύση στὸ οὐκρανικό; Οἱ συνέπειες τοῦ παιγνιδιοῦ γιὰ τὴν Οὐάσινγκτον. Ἡ κατάσταση στὴν Οὐκρανία ὀξύν...