“Τὸ ἀμερικανικὸ παραμύθι φθάνει στὸ τέλος του” (Американская сказка заканчивается), ἄρθρο τοῦ Ντμίτρι Ὀρέχωφ στὴν ἐπιχειρηματικὴ ἐφημερίδα Взгляд (Ἄποψη), στὶς 14 Νοεμβρίου 2023.
(μετάφραση ἀπὸ τὸ πρωτότυπο)
Ὁ καπιταλιστικὸς πυρήνας δὲν ξέρει πῶς νὰ ἀναπτύξῃ τὴν περιφέρεια καὶ δὲν θέτει στὸν ἑαυτό του τέτοια καθήκοντα – ἀντιθέτως, ὁ πυρήνας ἔχει ὡς καθῆκον νὰ ἀποτρέψῃ τὴν ἐμφάνιση νέων οἰκονομικῶν κέντρων ἐξουσίας. Γι’ αὐτὸ ἡ Ἀμερικὴ ἐνισχύει μόνο τὴν ἀδυναμία, ἀναπτύσσει μόνο τὴν ὑπανάπτυξη καὶ ἐκσυγχρονίζει μόνο τὸ ἀρχαϊκό.
Ὁ σοβιετικὸς φιλόλογος Βλαδίμηρος Πρὸπ ἀπέδειξε ὅτι ὅλα τὰ παραμύθια ἔχουν τὴν ἴδια πλοκή. Τὸ παραμύθι ἀρχίζει μὲ τὴν ἐπιθυμία νὰ πάρῃ κάποιος κάτι ἢ νὰ ἐπιστρέψῃ κάτι, ὁ ἥρωας πηγαίνει νὰ ἀναζητήσῃ κάτι, παίρνει μία μαγικὴ σφαῖρα ἀπὸ τὴν Μπάμπα Γιάγκα, νικάει τὸ φίδι Γκορίνιτς, σῶζει τὴν Τσαρίνα κ.λπ. – μέχρι τὸν γάμο καὶ τὴν ἐνθρόνιση. Ἡ πλοκὴ μπορεῖ νὰ ἐπαναλαμβάνεται ἐπ’ ἄπειρον σὲ ἄλλα περιβάλλοντα καὶ μὲ ἄλλους χαρακτῆρες. Γιὰ παράδειγμα, ὁ ἥρωας μπορεῖ νὰ πάρῃ μία μπαλίτσα ἀπὸ ἕναν σκαντζόχοιρο, νὰ παλέψῃ ὄχι μὲ τὸ φίδι, ἀλλὰ μὲ τὸν Κοσέι τὸν Ἀθάνατο, νὰ πάρῃ ὄχι τὴν Τσαρίνα, ἀλλὰ χρυσὰ μῆλα – καὶ πάλι θὰ εἶναι ἡ ἴδια ἱστορία.
Ὁ Πρὸπ ἀπέδειξε ὅτι ἡ στροβιλιζόμενη πλοκὴ τῶν παραμυθιῶν ὑπακούει σὲ σταθεροὺς νόμους – ἴσως καὶ ἡ πολιτικὴ τῶν ΗΠΑ μετὰ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο νὰ ὑπακούῃ σὲ ὄχι λιγότερο σταθεροὺς νόμους. Ἂν ἀναλύσουμε τὶς ἐνέργειες τοῦ ἀμερικανικοῦ ἡγεμόνα, θὰ δοῦμε τὴν ἴδια ἱστορία, τὸ ἴδιο ἀμερικανικὸ παραμύθι, νὰ ἐπαναλαμβάνεται στὴν Ἀσία, στὴν Ἀφρική, στὴν Λατινικὴ Ἀμερική, στὴν Καραϊβικὴ καὶ στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Τὸ ἱστορικὸ σκηνικὸ καὶ οἱ πρωταγωνιστὲς αὐτοῦ τοῦ μεγάλου πολιτικοῦ δράματος ἀλλάζουν, ἀλλὰ οἱ λειτουργίες (οἱ κινήσεις τῆς πλοκῆς) παραμένουν οἱ ἴδιες.
Κάθε φορὰ ἡ ἱστορία αὐτὴ ξεκινοῦσε μὲ τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἀμερικανικοῦ ἡγεμόνα νὰ ἀποκτήσῃ κάτι (φθηνὲς πρῶτες ὗλες, κερδοφόρες βιομηχανίες, ἀγορὲς κ.λπ.) ἢ νὰ τὸ πάρῃ πίσω (σὲ περίπτωση ποὺ κάποιος ἡγέτης ἐθνικοποιοῦσε κάτι, βλάπτοντας τὶς ἀμερικανικὲς ἑταιρεῖες). Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρό, οἱ ΗΠΑ ἔφερναν τὶς μαριονέτες τους στὴν ἐξουσία καὶ ἔπαιρναν τὰ ἀπαραίτητα προνόμια, ὅποτε ἡ χώρα-θῦμα γινόταν γρήγορα φτωχὴ καὶ βυθιζόταν στὴν ἀναταραχή.
Ὁ Πρὸπ ἐντόπισε τὰ κύρια σημεῖα τῆς πλοκῆς (λειτουργίες) σὲ ἕνα παραμύθι. Τέτοιες λειτουργίες μποροῦν ἐπίσης νὰ ἐντοπιστοῦν στὸ ἀμερικανικὸ παραμύθι. Εἶναι οἱ ἑξῆς:
1) ζημιὰ ἢ ἔλλειψη (σὲ αὐτὸ τὸ στάδιο ὁ ἡγεμόνας καταλήγει στὸ συμπέρασμα ὅτι σὲ κάποια ὑποθετικὴ Χιλὴ παραβιάζονται ἢ μπορεῖ νὰ παραβιαστοῦν τὰ συμφέροντά του),
2) προετοιμασία τῆς κατάληψης ("Chicago boys" ἐμφανίζονται στὴ χώρα, ἡ κοινωνία δέχεται μαζικὴ πληροφοριακὴ ἐπίθεση, πράκτορες τῆς CIA συνεργάζονται ἐνεργὰ μὲ πολιτικούς, ἀξιωματούχους καὶ στρατιωτικούς),
3) κατάληψη (σὲ αὐτὸ τὸ στάδιο ὁ ἐθνικὸς ἡγέτης ἀντικαθίσταται ἀπὸ μία φιλοαμερικανικὴ μαριονέτα),
4) διακήρυξη τῆς κατάληψης ως νίκης τῶν πεφωτισμένων δυνάμεων (δημοκρατία, φιλελευθερισμός, ἐλεύθερη ἀγορά, πρόοδος κ.λπ.) μέσῳ τῶν παγκόσμιων μέσων ἐνημέρωσης ποὺ ἐλέγχονται ἀπὸ τὸν ἡγεμόνα,
5) ἐγκαθίδρυση τῆς λεγόμενης ἐλευθερίας στὴν χώρα (στὴν πραγματικότητα πρόκειται μόνο γιὰ ἐλευθερία γιὰ τὸ μεγάλο ξένο κεφάλαιο),
6) οἰκονομικὴ κρίση (ἡ βιομηχανία σταματάει, ἡ γεωργία παραμένει στάσιμη, τὸ βιοτικὸ ἐπίπεδο πέφτει, οἱ θέσεις ἐργασίας μειώνονται, ἡ ἐγκληματικότητα αὐξάνεται, ἀρχίζει ἡ πεῖνα κ.λπ,)
7) μαζικὲς διαμαρτυρίες,
8) τρομοκρατία (σὲ αὐτὸ τὸ στάδιο, ὁ ἀμερικανικὸς ἡγεμόνας βοηθᾶ τοὺς ὑφιστάμενούς του νὰ ἐκσυγχρονίσουν τὸν κατασταλτικὸ μηχανισμό),
9) πόλεμος,
10) ἀπογοήτευση (τὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν καταστολὴ καὶ τὰ βασανιστήρια διαρρέουν στὰ παγκόσμια μέσα ἐνημέρωσης καὶ ἡ γενικὴ ἀγανάκτηση αὐξάνεται),
11) ἀνακήρυξη τοῦ καθεστῶτος ὡς «διεφθαρμένου» καὶ «ἀντιδημοκρατικοῦ»,
12) ἀπόρριψη τοξικῶν πολιτικῶν περιουσιακῶν στοιχείων.
Ἂν ἀναρωτηθήκατε ποτὲ τί σημαίνουν οἱ φράσεις «Οἱ ΗΠΑ προωθοῦν τὴν δημοκρατία» καὶ «Οἱ ΗΠΑ ἐργάζονται πάντα ὑπερωρίες», ἡ ἀπάντηση βρίσκεται σὲ αὐτὸν τὸν κατάλογο. Οἱ δώδεκα λειτουργίες του εἶναι σταθερὲς στὸ ἀμερικανικὸ παραμύθι, ὁ ἀριθμός τους εἶναι σταθερὸς καὶ ἡ σειρά τους εἶναι σχεδὸν πάντα ἡ ἴδια. Ἂν συγκρίνουμε τὰ γεγονότα σὲ κάθε συγκεκριμένη χώρα μὲ αὐτὸ τὸ βασικὸ μοτίβο, μποροῦμε ἐπίσης νὰ κατανοήσουμε τὰ βασικὰ χαρακτηριστικά της ἱστορίας της.
Ἡ κατοχή, γιὰ παράδειγμα, ἐμφανίζεται μὲ πολλὲς μορφές. Ἄλλοτε πρόκειται γιὰ στρατιωτικὴ εἰσβολὴ (Γουατεμάλα, Δομινικανὴ Δημοκρατία, Γρενάδα, Παναμάς, Σομαλία, Γιουγκοσλαβία, Ἀφγανιστάν, Ἰράκ, Λιβύη), ἄλλοτε γιὰ στρατιωτικὸ πραξικόπημα (Ἰράν, Ἰνδονησία, Βραζιλία, Χιλή, Ἀργεντινή, Ἑλλάδα, Μπουρκίνα Φάσο, Ρουμανία), ἄλλοτε γιὰ παρέμβαση στὶς ἐκλογὲς ἤ/καὶ γιὰ χρωματιστὲς ἐπαναστάσεις (Φιλιππίνες, Νικαράγουα, Τσεχοσλοβακία, Γεωργία, Οὐκρανία, Κιργιζία, Τυνησία, Αἴγυπτος, Ἀρμενία, Βολιβία).
Ἡ τρομοκρατία σὲ κάθε χώρα ἔχει ἐπίσης τὶς δικές της ἰδιαιτερότητες. Στὴν Βραζιλία, μετὰ τὸ πραξικόπημα τοῦ στρατηγοῦ Μπράνκο, ἡ μαζικὴ καταστολὴ καὶ τὰ βασανιστήρια ἄρχισαν μετὰ ἀπὸ πτώση τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου καὶ μαζικὲς διαμαρτυρίες, ἐνῶ στὴν Ἰνδονησία, ὁ φιλοαμερικανὸς δικτάτορας Σουχάρτο ἄρχισε τὴν καταστολὴ ταυτόχρονα μὲ τὴν κατάληψη τῆς ἐξουσίας (περίπου δυὸ ἑκατομμύρια ἄνθρωποι σκοτώθηκαν μέσα σὲ λίγους μῆνες). Οἱ Ἀμερικανοὶ ἔδρασαν καὶ στὴ Χιλὴ μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Σὲ τέτοια περίπτωση, ἡ πτώση τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου ἦταν ταυτόχρονη μὲ τὴν καταστολὴ καὶ δὲν ὑπῆρξαν σχεδὸν καθόλου μαζικὲς διαμαρτυρίες.
Ὁ πόλεμος ἐπίσης ποικίλλει. Ἡ Βραζιλία βρισκόταν σὲ πόλεμο μὲ τὸν ἰνδιάνικο πληθυσμό της (Araguaia Guerrilla), ἡ Ἀργεντινή, οἱ Φιλιππίνες καὶ τὸ Λάος μὲ ἀριστερὰ λαϊκὰ κινήματα, ἡ Ἰνδονησία μὲ τὸ κομμουνιστικὸ κίνημα καὶ τὸ Ἀνατολικὸ Τιμόρ, ἡ Γουατεμάλα μὲ τὸ Μεξικό, τὸ Ἐλ Σαλβαδὸρ μὲ τὴν Ὀνδούρα, ἡ Κροατία μὲ τὴν σερβικὴ Κράινα καὶ τὴν Σερβία, τὸ Κονγκὸ μὲ τὴν Κατάνγκα, ἡ Ρουάντα, ἡ Οὐγκάντα καὶ τὸ Μπουρούντι μὲ τὸ Κονγκό, ἡ Ρωσσία μὲ τὴν Τσετσενία, ἡ Γεωργία μὲ τὴν Νότια Ὀσσετία καὶ ἡ Οὐκρανία μὲ τὶς δημοκρατίες τοῦ Ντονμπὰς καὶ τὴν Ρωσσία. Τὸ Ἰρὰκ ἔγινε θέατρο ἑνὸς σκληροῦ ἐμφυλίου πολέμου μετὰ τὴν εἰσβολὴ τῶν ΗΠΑ καὶ συνέβαλλε στὴν ἀποσταθεροποίηση τῆς Συρίας.
Γενικά, ὁ πόλεμος εἶναι σχεδὸν ἡ κεντρικὴ λειτουργία τοῦ ἀμερικανικοῦ παραμυθιοῦ – ὅπως ἀκριβῶς ἡ σημαντικότερη λειτουργία ἑνὸς μαγικοῦ παραμυθιοῦ σύμφωνα μὲ τὸν Πρὸπ εἶναι ὁ “ἀγῶνας”. Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος ὁδηγεῖται στὸ ἐσωτερικὸ ἀπὸ τὴν αὐξανόμενη κοινωνικὴ διαμάχη κατὰ τὴν διάρκεια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης – ὁ πόλεμος μὲ τοὺς γείτονες ὠθεῖται ἀπὸ τὸν ἀμερικανικὸ ἡγεμόνα (ὁ ὁποῖος τὸν βλέπει ὡς μία ἐξαιρετικὴ εὐκαιρία γιὰ νὰ κάνῃ μία νέα κατοχή) – τέλος, ὁ πόλεμος βοηθᾶ τὴν κυβέρνηση-μαριονέτα νὰ ἐξηγήσῃ τὶς ἀποτυχίες στὴν ἐσωτερικὴ πολιτικὴ καὶ νὰ ἑνώσῃ τὴν κοινωνία.
Μετὰ τὸ δωδέκατο στάδιο, τὸ κατεστραμμένο κράτος – μὲ ἐπαρκεῖς ἡγέτες καὶ εὐνοϊκὸ πολιτικὸ περιβάλλον – ἔχει τὴν εὐκαιρία νὰ γλείψῃ τὶς πληγές του. Ἀλλὰ ὁ ἡγεμόνας μπορεῖ νὰ προσκολληθῇ στὴ χώρα μὲ θανάσιμη λαβή, καὶ τότε εἶναι δυνατὴ ἡ ἀνακατάληψη. Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση, μία μαριονέτα ἀντικαθίσταται ἀπὸ μία ἄλλη (ἕνας πολιτικὸς ἀπὸ ἕναν στρατηγό, ἕνας δεξιὸς ἀπὸ ἕναν ἀριστερό, ἕνας κοσμικὸς ἀπὸ ἕναν ἰσλαμιστὴ κ.λπ.), καὶ ὅλα ξεκινοῦν ἀπὸ τὴν ἀρχή, ἂν καὶ ἡ διαδικασία εἶναι πιὸ ἀργὴ σὲ μία ἤδη κατεστραμμένη χώρα, ἀποφέρει στὶς ΗΠΑ λιγότερα ὀφέλη καὶ φαίνεται λιγότερο δραματικὴ ἀπ’ ἔξω.
Ἴσως ἡ Οὐάσινγκτον θὰ ἤθελε νὰ εἶναι ὁ ἥρωας κάποιου ἄλλου παραμυθιοῦ, ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο λόγω τῆς ἴδιας της φύσης τοῦ ἀμερικανικοῦ καπιταλισμοῦ. Ὁ καπιταλιστικὸς πυρήνας δὲν ξέρει πὼς νὰ ἀναπτύξῃ τὴν περιφέρεια καὶ δὲν θέτει στὸν ἑαυτό του τέτοια καθήκοντα – ἀντίθετα, ὁ πυρήνας ἔχει ὡς καθῆκον νὰ ἀποτρέψῃ τὴν ἐμφάνιση νέων οἰκονομικῶν κέντρων ἐξουσίας, ἑνὸς νέου πυρῆνα.
Γι’ αὐτὸ ἡ Ἀμερικὴ ἐνισχύει μόνο τὴν ἀδυναμία, ἀναπτύσσει μόνο τὴν ὑπανάπτυξη, ἐκσυγχρονίζει μόνο τὸ ἀρχαϊκὸ (τὸν μηχανισμὸ ἐξουσίας καὶ τὰ τιμωρητικὰ ὄργανα). Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ τὸ ἀμερικανικὸ παραμύθι ἐπαναλαμβάνεται συνεχῶς.
Σχετικὰ ἄρθρα
